Odpowiedź na interpelację nr 8140

w sprawie trudności komunikacyjnych na polsko-ukraińskim pograniczu

Odpowiadający: sekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji Jakub Skiba

Warszawa, 14-12-2016

Szanowny Panie Marszałku,

w odpowiedzi na interpelację numer 8140 Posłów na Sejm RP Pani Barbary Chrobak, Pani Agnieszki Ścigaj, Pana Pawła Szramki, Pana Macieja Masłowskiego oraz Pana Wojciecha Bakuna w sprawie trudności komunikacyjnych na polsko-ukraińskim pograniczu na wstępie uprzejmie informuję, że nie istnieją normy ani wytyczne, które określałyby odległość pomiędzy przejściami granicznymi.

Zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej (t.j.: Dz. U. z 2015, poz. 930 z późn. zm.), drogowe, kolejowe i rzeczne przejścia graniczne oraz rodzaje ruchu dozwolonego w tych przejściach ustala się w umowach międzynarodowych. Z uwagi na powyższe liczba przejść granicznych ustalana jest indywidualnie z każdym z państw sąsiadujących z Polską.

Jednocześnie pragnę zauważyć, że tworzenie przejść granicznych jest wyłączną kompetencją państw członkowskich Unii Europejskiej. Państwa członkowskie zgodnie z art. 5 ust. 1 oraz art. 39 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/399 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie unijnego kodeksu zasad regulujących przepływ osób przez granice (kodeks graniczny Schengen) (tekst jednolity) (Dz. Urz. UE nr L 77/1 z 23.03.2016) zobowiązane są jedynie do przekazania Komisji Europejskiej wykazu swoich przejść granicznych.

Na odcinku granicy z Ukrainą znajduje się 14 przejść granicznych, w tym: 8 przejść drogowych i 6 przejść kolejowych.

W 4 drogowych przejściach granicznych tj: Dorohusk – Jagodzin, Hrebenne – Rawa Ruska, Korczowa – Krakowiec i Medyka – Szeginie międzynarodowy ruch osobowy i towarowy odbywa się bez ograniczeń masy pojazdów. W drogowym przejściu granicznym Krościenko – Smolnica odbywa się międzynarodowy ruch osobowy i towarowy samochodami o dopuszczalnej masie całkowitej do 7,5 t, drogowe przejścia graniczne Budomierz – Hruszew i Dołhobyczów – Uhrynów obsługują międzynarodowy ruch osobowy i towarowy samochodami o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 t, natomiast drogowe przejście graniczne Zosin – Ustiług obsługuje międzynarodowy ruch osobowy.

Z kolei w 3 przejściach kolejowych: Dorohusk – Jagodzin, Hrubieszów – Włodzimierz Wołyński i Przemyśl – Mościska odbywa się ruch osobowy i towarowy. W przejściu kolejowym Werchrata – Rawa Ruska odbywa się wyłącznie ruch towarowy, natomiast w 2 przejściach kolejowych: Hrebenne – Rawa Ruska i Krościenko – Chyrów ruch graniczny został zawieszony ze względu na zamknięcie połączeń kolejowych.

Drogowe przejścia graniczne, w których odnotowuje się największy ruch graniczny tj. przejścia Medyka – Szeginie, Zosin – Ustiług i Korczowa – Krakowiec zostały na przestrzeni ostatnich lat kompleksowo zmodernizowane.

Ponadto, ze względu na stały wzrost ruchu granicznego oddano do użytku dwa nowe drogowe przejścia graniczne: Budomierz – Hruszew i Dołhobyczów – Uhrynów z infrastrukturą dostosowaną do prowadzenia kontroli granicznej w jednym miejscu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Uzgodniona została również lokalizacja kolejnego, drogowego przejścia granicznego w Malhowicach – Niżankowicach.

Obecnie do priorytetowych inwestycji na granicy polsko – ukraińskiej należą budowa ww. drogowego przejścia granicznego Malhowice – Niżankowice oraz rozdzielenie ruchu osobowego od towarowego w drogowym przejściu granicznym Korczowa – Krakowiec.

Porozumienie o utworzeniu przejścia Malhowice – Niżankowice zostało zawarte w dniu 19 września 2012 roku. Przejście będzie budowane w formule wspólnie prowadzonego przejścia granicznego z infrastrukturą zlokalizowaną w całości na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ze środków rezerwy celowej w 2016 roku Wojewoda Podkarpacki otrzymał 80 tys. zł na opracowanie programu funkcjonalno-użytkowego budowy przejścia, który pozwoli na przygotowanie w 2017 roku pełnej dokumentacji projektowej. W budżecie na rok 2017 na powyższy cel zostały zabezpieczone środki finansowe w wysokości 774 tys. zł.

Z kolei w drogowym przejściu granicznym Korczowa – Krakowiec w latach 2011-2013 Wojewoda Podkarpacki zrealizował inwestycję na łączną kwotę 20,1 mln zł obejmującą rozdzielenie ruchu towarowego od osobowego i budowę stałej infrastruktury do odpraw samochodów osobowych i autobusów dla polskich służb granicznych na działkach przylegających do autostrady A4 po obu jej stronach. Platformy wjazdowa i wyjazdowa zostały oddzielone od siebie pasem autostrady. Przygraniczny odcinek autostrady A4 został oddany do użytku w dniu 23 grudnia 2013 roku. Ze środków rezerwy celowej w 2016 roku Wojewoda Podkarpacki otrzymał 3 386 800,00 zł na dostosowanie nowej infrastruktury do odpraw osobowych oraz pierwsze wyposażenie platformy osobowej. Po przeniesieniu kontroli ruchu osobowego na nowy terminal pasażerski, dotychczasowe przejście graniczne zostanie przekształcone w terminal celny, a jego przepustowość w ruchu towarowym wzrośnie o około 50%.

Natomiast Ukraina w 2015 roku zakończyła budowę 520-metrowego odcinka drogi stanowiącego dojazd do granicy. Aby możliwe było rozdzielenie ruchu towarowego od osobowego, po stronie Ukrainy powinien zostać wybudowany również terminal do odpraw samochodów osobowych i autobusów w przejściu granicznym w Krakowcu.

Planowana jest również kompleksowa modernizacja kolejowego przejścia granicznego Przemyśl – Mościska oraz drogowego przejścia granicznego Dorohusk – Jagodzin. Wojewoda Podkarpacki w 2015 roku opracował koncepcję architektoniczną przebudowy przejścia w Przemyślu obejmującą zarówno część osobową, jak i towarową, a w budżecie na 2017 rok zagwarantowano środki na opracowanie dokumentacji projektowej w wysokości 2 686 000 zł. Natomiast Wojewoda Lubelski opracowuje program funkcjonalno-użytkowy rozbudowy przejścia w Dorohusku (planowany termin zakończenia prac to koniec 2016 roku).

Pragnę również wskazać, że zgodnie z decyzjami podjętymi podczas posiedzenia Komisji do spraw Przejść Granicznych i Infrastruktury Polsko – Ukraińskiej Międzyrządowej Rady Koordynacyjnej do spraw Współpracy Międzyregionalnej, które odbyło się w dniu 18 marca 2014 roku w Krakowcu, zagadnienie otwarcia nowych przejść granicznych będzie przedmiotem ewentualnych analiz po zakończeniu prowadzonych działań zmierzających do rozbudowy infrastruktury przejść granicznych i dróg dojazdowych w Polsce i na Ukrainie.

Należy zauważyć, że brak odpowiedniej infrastruktury drogowej po stronie Ukrainy, a także deficyt środków finansowych na jej budowę bądź modernizację stanowi czynnik opóźniający podejmowanie inwestycji w zakresie tworzenia nowych przejść granicznych.

Warto podkreślić, że Polska wspiera działania rządu ukraińskiego związane z realizacją inwestycji infrastrukturalnych, tak by w sposób kompleksowy zapewnić sprawne funkcjonowanie granicy. W dniu 9 września 2015 roku została zawarta umowa między Rządem RP a Gabinetem Ministrów Ukrainy o udzieleniu kredytu w ramach pomocy wiązanej. Środki z ww. kredytu w wysokości 100 mln euro mają zostać przeznaczone na modernizację przejść granicznych oraz dróg dojazdowych. Polska podejmuje wszelkie, możliwe działania mające na celu przyspieszenie prac nad rozbudową i modernizacją przejść granicznych i infrastruktury drogowej po stronie ukraińskiej m.in. przeprowadzając analizy i rozmowy dotyczące możliwości wykorzystania przez stronę ukraińską ww. środków finansowych. Lista zadań rekomendowanych przez Polskę została przekazana Ukrainie po wizytacji drogowych przejść granicznych zlokalizowanych na granicy polsko – ukraińskiej, która odbyła się na początku marca 2016 roku. Strona ukraińska jest w trakcie opracowywania swojego stanowiska i przekazała już wstępne informacje w omawianym zakresie, natomiast strona polska oczekuje obecnie na kompletną propozycję strony ukraińskiej.

Należy również wskazać, że zgodnie z ustaleniami podjętymi podczas VI posiedzenia polsko – ukraińskiej Międzyrządowej Rady Koordynacyjnej do spraw Współpracy Międzyregionalnej, które odbyło się w dniach 14-15 czerwca 2007 roku w Arłamowie, kolejne przejścia graniczne powinny być na zasadzie parytetu zlokalizowane na terytorium Ukrainy w formule tzw. wspólnie prowadzonych przejść granicznych. Polska czuje się związana podjętymi ustaleniami, niemniej wymaga wyjaśnienia, że w aktualnym stanie prawnym polskie służby graniczne nie mają możliwości dokonywania kontroli granicznej na terytorium Ukrainy. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Gabinetem Ministrów Ukrainy o współpracy przy dokonywaniu kontroli osób, towarów i środków transportu, przekraczających polsko-ukraińską granicę państwową, sporządzona w Kijowie w dniu 25 czerwca 2001 r. nie zawiera szczegółowych – wymaganych przez prawo unijne – regulacji w tym zakresie. Zasady oraz warunki tworzenia i funkcjonowania wspólnych przejść granicznych zostały określone w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady nr 610/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. zmieniającym rozporządzenie (WE) 562/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. ustanawiające wspólnotowy kodeks zasad regulujących przepływ osób przez granice (kodeks graniczny Schengen), konwencję wykonawczą do układu z Schengen, rozporządzenia Rady (WE) nr 1683/95 i (WE) nr 539/2001 oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 767/2008 i (WE) nr 810/2009 (Dz. Urz. UE L 182 z 29.6.2013). Przepisy, które weszły w życie w dniu 19 lipca 2013 roku, przewidują możliwość zawierania lub utrzymywania przez państwa członkowskie Unii Europejskiej (UE) umów dwustronnych z ościennymi państwami trzecimi dotyczących utworzenia wspólnie prowadzonych przejść granicznych, na których funkcjonariusze straży granicznej odnośnego państwa członkowskiego i państwa trzeciego, jedni po drugich, przeprowadzają odprawę wyjazdową i wjazdową na terytorium drugiej strony zgodnie ze swoimi przepisami.

Utworzenie wspólnie prowadzonego przejścia granicznego na terytorium państwa trzeciego jest możliwe tylko na podstawie odpowiedniej umowy międzynarodowej i przy przestrzeganiu następujących zasad:

• w odniesieniu do ochrony międzynarodowej, obywatelowi państwa trzeciego, który przeszedł przez kontrolę wyjazdu przeprowadzoną przez funkcjonariuszy straży granicznej państwa trzeciego i który następnie zwraca się do obecnych w państwie trzecim funkcjonariuszy straży granicznej państwa członkowskiego o ochronę międzynarodową, udostępnia się procedury obowiązujące w tym państwie członkowskim zgodnie z dorobkiem prawnym UE w dziedzinie azylu. Organy państwa trzeciego muszą zaakceptować przejście danej osoby na terytorium państwa członkowskiego,
• w odniesieniu do aresztowania osoby lub zajęcia mienia, jeżeli do wiadomości funkcjonariuszy straży granicznej państwa członkowskiego dotrą fakty uzasadniające aresztowanie lub umieszczenie pod ochroną osoby lub zajęcie mienia, działają oni zgodnie z prawem krajowym, unijnym i międzynarodowym. Organy państwa trzeciego muszą zaakceptować przejście danej osoby na terytorium państwa członkowskiego,
• w odniesieniu do dostępu do systemów informatycznych, funkcjonariusze straży granicznej państwa członkowskiego mają możliwość korzystania z systemów informatycznych przetwarzających dane osobowe.

W ramach procedury EU Pilot (nr 7255/14/HOME) w dniu 16 grudnia 2014 roku Komisja Europejska stwierdziła niezgodność ww. umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Gabinetem Ministrów Ukrainy o współpracy przy dokonywaniu kontroli osób, towarów i środków transportu, przekraczających polsko-ukraińską granicę państwową z przepisami kodeksu granicznego Schengen dotyczącymi tworzenia i funkcjonowania wspólnie prowadzonych przejść granicznych, wskazując na brak w przedmiotowej umowie postanowień zapewniających obywatelowi państwa trzeciego dostęp do procedur udzielania ochrony międzynarodowej, procedury postępowania w przypadku zatrzymania osoby lub zajęcia mienia, a także szczegółowych regulacji dotyczących dokonywania przez polskie służby graniczne kontroli na terytorium Ukrainy.

Z uwagi na szeroki zakres zmian podjęto decyzję o uregulowaniu ww. zagadnień w nowej umowie pomiędzy Polską a Ukrainą. Prace nad ostatecznym kształtem ww. umowy pozostają w toku. Podczas posiedzenia Komisji do spraw Przejść Granicznych i Infrastruktury Polsko – Ukraińskiej Międzyrządowej Rady Koordynacyjnej do spraw Współpracy Międzyregionalnej, które odbyło się w dniu 10 października 2016 roku w Krakowcu, strona polska poinformowała, że projekt ww. dokumentu zostanie przekazany stronie ukraińskiej w najbliższym możliwym terminie.

Odnosząc się natomiast do zagadnienia dotyczącego pieszych przejść granicznych uprzejmie informuję, że Zespół do spraw Zagospodarowania Granicy Państwowej uchwałą nr 15/2013 z dnia 29 listopada 2013 roku przyjął dokument pn. „Wprowadzenie ruchu pieszego w istniejących drogowych przejściach granicznych”, w którym przedstawiono szczegółową analizę ruchu granicznego, wymagań formalnych, technicznych, organizacyjnych oraz finansowych utworzenia ciągów pieszych w przejściach granicznych, a także zaproponowano kierunki dalszych działań. Zostało przyjęte założenie, że ciągi piesze powinny być w całości finansowane przez samorządy, niemniej jednak dotychczas żaden samorząd nie zadeklarował woli sfinansowania takiego ciągu.

Aktualnie ruch pieszy odbywa się w 2 przejściach granicznych. Od dnia 1 lipca 2015 roku rozpoczęto dokonywanie odpraw pieszych i rowerzystów na wydzielonym pilotażowo ciągu ruchu w drogowym przejściu granicznym Dołhobyczów – Uhrynów (pilotaż zaplanowany jest do dnia 31 grudnia 2016 roku). Podczas wspomnianego posiedzenia Komisji do spraw Przejść Granicznych i Infrastruktury Polsko – Ukraińskiej Międzyrządowej Rady Koordynacyjnej do spraw Współpracy Międzyregionalnej, które odbyło się w dniu 10 października 2016 roku w Krakowcu, Ukraina zaproponowała zakończenie pilotażu i wprowadzenie odprawy w ruchu pieszym na stałe. Po przeprowadzeniu przez Polskę analizy celowości kontynuowania odprawy w ruchu pieszym na stałe lub zakończeniu pilotażu zostaną podjęte stosowne decyzje.

Wydzielony ciąg dla ruchu pieszego na granicy Polski z Ukrainą istnieje również w drogowym przejściu granicznym w Medyce.

Ponadto, w 2016 roku Wojewoda Lubelski otrzymał 30 tys. zł na opracowanie programu funkcjonalno-użytkowego ciągu pieszego w Hrebennem. Ukraina planuje stworzenie infrastruktury dla ruchu pieszego w ww. przejściu ze środków polskiego kredytu dla Ukrainy.

Natomiast nie jest planowane utworzenie przejść granicznych przeznaczonych wyłącznie dla ruchu pieszych i rowerzystów, ponieważ koszt utworzenia infrastruktury niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania takiego przejścia nie byłyby znacząco mniejszy niż koszt utworzenia przejścia drogowego. Z uwagi na powyższe z powodów ekonomicznych zasadne wydaje się tworzenie ciągów pieszych w istniejących drogowych przejściach granicznych.

W tym miejscu należy zauważyć, że obecnie głównym wyzwaniem pozostaje rosnący ruch samochodów osobowych na polskich rejestracjach, których współwłaścicielami są obywatele Ukrainy, zobligowani do przekraczania tymi samochodami granicy polsko-ukraińskiej co pięć dni. Stanowi to poważne zaburzenie w ruchu granicznym i Polska oczekuje na prawne uregulowanie przez stronę ukraińską tego problemu. Dla Rządu Rzeczypospolitej Polskiej priorytetowym zadaniem pozostaje udrożnienie strategicznych, drogowych przejść granicznych w Dorohusku, Medyce, Hrebennem i Korczowej.

Aktywizowanie lokalnych przejść granicznych powinno wobec powyższego następować po przeprowadzeniu niezbędnych inwestycji i działań w priorytetowych, strategicznych drogowych przejściach granicznych.

Jednocześnie pragnę poinformować, że limit wydatków budżetowych na przejścia graniczne oraz wysokość rezerwy celowej budżetu państwa przeznaczonej na budowę, modernizację i utrzymanie przejść granicznych (w tym na sfinansowanie zobowiązań wynikających z umów dwustronnych dotyczących przejść granicznych) są ustalane przez Ministerstwo Finansów, a ich poziom corocznie utrzymuje się na podobnym poziomie. Wysokość limitu na 2017 rok wynosi 25 054 tys. zł, natomiast rezerwy celowej 25 000 tys. zł. Propozycja podziału limitów wydatków budżetowych na przejścia graniczne oraz środków z rezerwy pomiędzy wojewodów przygotowywana jest przez Zespół do spraw Zagospodarowania Granicy Państwowej, który podejmuje wszelkie możliwe działania w celu jak najlepszego zapewnienia potrzeb inwestycyjnych w przejściach granicznych w oparciu o dostępne środki finansowe.

Ponadto, Polska od 2004 roku aktywnie korzysta ze środków Unii Europejskiej w celu budowy, adaptacji i modernizacji przejść granicznych znajdujących się na zewnętrznej granicy UE. Powyższe dotyczy również przejść granicznych znajdujących się na granicy z Ukrainą. W latach 2004 – 2007 inwestycje finansowane były ze środków Funduszu Schengen – tymczasowego instrumentu finansowego ustanowionego w celu dostosowania Polski do wymogów uczestnictwa w strefie Schengen.

Natomiast od 2007 roku infrastruktura przejść granicznych była modernizowana w ramach perspektywy finansowej 2007 – 2014 – Funduszu Granic Zewnętrznych.

W obecnej perspektywie finansowej wspomnianemu celowi służy Fundusz Bezpieczeństwa Wewnętrznego – komponent graniczny. Jednym z celów krajowych ww. komponentu jest wzmacnianie potencjału krajowego m.in. poprzez budowę, rozbudowę i modernizację przejść granicznych zlokalizowanych na zewnętrznej granicy UE. Budżet przedmiotowego celu krajowego opiewa na kwotę ponad 30 MEUR.

Ogłoszenie naboru wniosków w ramach ww. celu krajowego planowane jest w IV kwartale 2016 - I kwartale 2017 roku. Nabór wniosków aplikacyjnych, odbywający się w formule ograniczonej (zaproszenia wysyłane są do ograniczonej liczby odbiorców mających w swoich kompetencjach działania związane z ochroną granicy zewnętrznej UE) wyłoni beneficjentów środków, którymi mogą być również wojewodowie zarządzający infrastrukturą przejść granicznych ulokowanych na zewnętrznej granicy UE.

Decyzję w sprawie przyznania dofinasowania podejmuje Międzyresortowy Zespół do spraw Europejskich Funduszy Spraw Wewnętrznych, pełniący rolę Komitetu Monitorującego dla Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

Z poważaniem,

MINISTER

SPRAW WEWNĘTRZNYCH i ADMINISTRACJI

z up. Jakub Skiba

Sekretarz Stanu