Odpowiedź na interpelację nr 10916

w sprawie zasiłków opiekuńczych dla opiekuna osoby dorosłej

Odpowiadający: podsekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Barbara Socha

Warszawa, 29-09-2020

Szanowna Pani Marszałek,

w odpowiedzi na interpelację nr K9INT10916 Poseł Mirosławy Nykiel, uprzejmie informuję.

Specjalny zasiłek opiekuńczy adresowany do opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych jest świadczeniem rodzinnym, finansowanym z budżetu państwa. Zasady weryfikacji wysokości kryterium dochodowego uprawniającego do specjalnego zasiłku opiekuńczego oraz wysokości tego świadczenia reguluje ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2020 r., poz. 111 z późn. zm.).

Zgodnie z art. 18 i art. 19 ww. ustawy, kwoty kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń rodzinnych oraz wysokość świadczeń rodzinnych (a więc także specjalnego zasiłku opiekuńczego), z wyjątkiem świadczenia pielęgnacyjnego, podlegają weryfikacji co 3 lata, z uwzględnieniem wyników badań progu wsparcia dochodowego rodzin. Zakres weryfikacji w drodze rozporządzenia określa Rada Ministrów.

Ostatnia weryfikacja świadczeń rodzinnych miała miejsce w 2018 r. W ramach tej weryfikacji, podwyższeniu uległy w szczególności kwoty świadczeń opiekuńczych skierowanych do opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych, w tym kwota specjalnego zasiłku opiekuńczego.

Wysokość specjalnego zasiłku opiekuńczego od początku jego wprowadzenia tj. od 2013 r. obowiązywała w niezmiennej kwocie 520 zł miesięcznie. W 2018 r. rząd Zjednoczonej Prawicy jako pierwszy podjął decyzję o podniesieniu kwoty specjalnego zasiłku opiekuńczego od l listopada 2018 r. o 100 zł do wysokości 620 zł miesięcznie.

Do tej kwoty została również po raz pierwszy podwyższona wysokość innego świadczenia opiekuńczego przysługującego opiekunom dorosłych osób niepełnosprawnych – zasiłku dla opiekuna (z 520 zł na 620 zł).

Dodatkowo za osoby otrzymujące ww. świadczenia opłacane są z budżetu państwa składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i zdrowotne, po podwyżce świadczeń w łącznej kwocie 226 zł miesięcznie co daje łączne comiesięczne wsparcie ze środków budżetu państwa w ramach ww. świadczeń w kwocie 846 zł.

Ponadto, w ramach ostatnio przeprowadzonej weryfikacji świadczeń rodzinnych, podwyższeniu uległa wysokość zasiłku pielęgnacyjnego przeznaczonego dla osób niepełnosprawnych, do wysokości odpowiadającej kwoty dodatku pielęgnacyjnego z FUS, obowiązującej w momencie przeprowadzanej weryfikacji.

Od 1 września 2006 r. zasiłek pielęgnacyjny przysługiwał w niezmiennej wysokości 153 zł miesięcznie. Dzięki decyzji rządu Zjednoczonej Prawicy świadczenie to zostało podniesione od 1 listopada 2018 r. do kwoty 184,42 zł miesięcznie, a od 1 listopada 2019 r. zasiłek pielęgnacyjny wzrósł do kwoty 215,84 zł miesięcznie. Należy zauważyć, że wysokość zasiłku pielęgnacyjnego uległa podwyższeniu po raz pierwszy od 12 lat i w sumie wzrosła o 62,84 zł, tj. o ok. 40% obowiązującej od 2006 r. kwoty zasiłku pielęgnacyjnego.

Najbliższa ustawowa weryfikacja kwot kryteriów dochodowych uprawniających do określonych świadczeń rodzinnych oraz kwot świadczeń rodzinnych a więc także świadczeń opiekuńczych, z wyjątkiem świadczenia pielęgnacyjnego waloryzowanego na odmiennych zasadach, przewidziana jest na 2021 rok i wówczas Rada Ministrów podejmie decyzję o jej zakresie.

Niezależnie od powyższego stanu prawnego dotyczącego weryfikacji kwot świadczeń rodzinnych, należy wskazać, że realizacja postulowanych zmian zgłaszanych przez środowiska osób niepełnosprawnych, dotyczących zwiększenia wsparcia materialnego osób niepełnosprawnych i ich rodzin, w tym m.in. wprowadzenia zmian w warunkach przyznawania świadczeń dla opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych i zwiększenia ich wysokości jest kwestią niezwykle istotną.

Głównym postulatem opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych jest realizacja wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 r., sygn. akt K 38/13, w którym Trybunał Konstytucyjny zakwestionował przepis art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych uzależniający prawo do świadczenia pielęgnacyjnego od daty powstania niepełnosprawności osoby wymagającej opieki.

Wprowadzenie zmian w warunkach przyznawania świadczeń dla opiekunów osób niepełnosprawnych, w szczególności w aspekcie realizacji wyroku Trybunału Konstytucyjnego K 38/13, jak najbardziej wymaga rozwiązania.

Od realizacji ww. wyroku zależy kształt systemowego wsparcia opiekunów niesamodzielnych osób niepełnosprawnych, którzy zakończyli aktywność zawodową z powodu konieczności zapewnienia stałej opieki niepełnosprawnemu członkowi rodziny.

Jednakże, aby postulat dotyczący realizacji ww. wyroku Trybunału Konstytucyjnego mógł zostać zrealizowany niezbędne są zmiany w systemie orzecznictwa o niepełnosprawności, w oparciu o który możliwe będzie wyodrębnienie spośród osób niepełnosprawnych - osób faktycznie niesamodzielnych, których funkcjonowanie bezwzględnie wymaga pomocy opiekuna uprawnionego do odpowiednich świadczeń opiekuńczych.

Działający pod przewodnictwem Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Pani Profesor Gertrudy Uścińskiej Międzyresortowy Zespół do Spraw Opracowania Systemu Orzekania o Niepełnosprawności oraz Niezdolności do Pracy – biorąc pod uwagę dotychczasowe funkcjonowanie systemów orzekania o niepełnosprawności i niezdolności do pracy w kontekście ich spójności i konieczności koordynacji działań lub możliwości zintegrowania – opracował projekt ustawy regulującej zakres orzekania o niepełnosprawności i niezdolności do pracy. Aktualnie, z uwagi na szczególnie skomplikowany charakter regulowanej materii dotyczącej praw osób niepełnosprawnych i orzecznictwa o niepełnosprawności, trwają analizy Pełnomocnika Rządu do spraw Osób Niepełnosprawnych w oparciu o przygotowany projekt. Po zakończeniu analiz, decyzja o dalszym procedowaniu projektowanych rozwiązań i podjęciu inicjatywy legislacyjnej zastanie rekomendowana Rządowi.

W związku z powyższym, wprowadzenie zmian dotyczących zwiększenia wsparcia opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych będzie możliwe do zrealizowania po wcześniejszym uregulowaniu kwestii podstawowej dla kształtu systemu świadczeń opiekuńczych, tj. ww. wyroku Trybunału Konstytucyjnego w oparciu o zreformowane orzecznictwo o niepełnosprawności.

Jednocześnie należy zauważyć, że wsparcie osób niepełnosprawnych oraz ich rodzin to jeden z priorytetów aktualnej polityki rządu.

Dotychczasowe i obecne działania rządu Zjednoczonej Prawicy na rzecz poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych w istotny sposób przekładają się na zwiększenie wsparcia osób niepełnosprawnych i ich rodzin.

Rząd Zjednoczonej Prawicy mając na uwadze trudną sytuację osób niepełnosprawnych, w ostatnim czasie podjął wiele działań poprawiających sytuację osób niepełnosprawnych oraz ich opiekunów.

W dniu 1 stycznia 2019 r. uruchomiony został państwowy fundusz celowy obecnie działający pod nazwą Fundusz Solidarnościowy. Z ww. Funduszu realizowane są programy obejmujące następujące obszary – usługi opiekuńcze, opieka wytchnieniowa, zapewnienie odpowiednich warunków mieszkaniowych dla osób niepełnosprawnych, asystencja oraz świadczenia medyczne. Celem programów finansowanych z Funduszu Solidarnościowego jest udzielanie wsparcia osobom niepełnosprawnym, członkom ich rodzin oraz opiekunom.

Zgodnie z przedstawionym w dniu 29 listopada 2019 r. planem działania na rzecz wsparcia osób niepełnosprawnych, zwanym „planem wsparcia” na 2020 rok, obecnie kontynuowane są wszystkie programy ogłoszone w 2019 r. tj.:

„Usługi opiekuńcze dla osób niepełnosprawnych” – edycja 2020, których celem jest m.in. zapewnienie wsparcia w formie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych oraz zwiększenie dostępności do tych usług osobom niepełnosprawnym do 75 r. życia, posiadającym orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub równoważne oraz dzieciom do 16 r. życia z orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji;
„Opieka wytchnieniowa” – edycja 2020 adresowana do opiekunów sprawujących bezpośrednią opiekę nad osobą niepełnosprawną, wymagających wsparcia w postaci doraźnej, krótkotrwałej przerwy w sprawowaniu opieki, celem programu jest odciążenie opiekunów w wykonywaniu ich codziennych obowiązków m.in. poprzez zapewnienie im wsparcia w wykonywaniu dotychczasowych obowiązków lub zapewnienie zastępstwa, dzięki któremu opiekunowie zyskają czas dla siebie. Program zakłada wsparcie członków rodziny w opiece nad osobami niepełnosprawnymi z orzeczonym o znacznym stopniem niepełnosprawności oraz orzeczeniami równoważnymi oraz dziećmi z orzeczeniem o niepełnosprawności;
„Centra opiekuńczo-mieszkalne” skierowane do dorosłych osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności poprzez umożliwienie im korzystania z systemu środowiskowego wsparcia i zwiększenie aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym oraz zapewnienie opieki i specjalistycznych usług dostosowanych do potrzeb osób, także oferty krótkoterminowych usług całodobowych w centrach opiekuńczo-mieszkalnych;
„Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej” – edycja 2019-2020, którego celem jest wprowadzenie usługi asystenta jako formy ogólnodostępnego wsparcia dla osób niepełnosprawnych przy wykonywaniu codziennych czynności oraz w funkcjonowaniu w życiu społecznym np. poprzez załatwianie spraw urzędowych czy pomoc osobom niepełnosprawnym w wyjściach umożliwiających uczestnictwo w wydarzeniach społecznych, kulturalnych lub sportowych.

Ponadto w dniu 7 lipca 2020 r. Pan Minister Paweł Wdówik Sekretarz Stanu z upoważnienia Pani Marleny Maląg Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej podpisał Program "Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnościami" - edycja 2020-2021 wraz z ogłoszeniem o otwartym konkursie ofert w ramach Programu.

O dofinansowanie mogły do dnia 31 sierpnia br. ubiegać się organizacje pozarządowe, o których mowa w art. 3 ust. 2 oraz w art. 3 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2020 r. poz. 1057)– posiadające statutowy zapis o prowadzeniu działań na rzecz osób niepełnosprawnych oraz prowadzące działalność na rzecz tych osób przez okres co najmniej 3 lat przed dniem złożenia ofert.

Głównym celem Programu jest rozpowszechnienie usługi asystenta jako formy ogólnodostępnego wsparcia dla:

1) dzieci do 16 roku życia z orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji w liczbie nie mniejszej niż 200 osób;

2) osób niepełnosprawnych posiadających orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności wydane na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 426, z późn. zm.) albo orzeczenie równoważne do wyżej wymienionych, w liczbie nie mniejszej niż 600 osób.

Dodatkowo ze środków Funduszu Solidarnościowego jest finansowany program rządowy w zakresie wsparcia zdrowotnego tj. program Ministra Zdrowia pn.: "Świadczenia medyczne Narodowego Funduszu Zdrowia dla osób niepełnosprawnych na rok 2020", którego celem jest wsparcie osoby niepełnosprawnej w osiągnięciu optymalnego poziomu funkcjonowania w środowisku fizycznym, społecznym i gospodarczym oraz utrzymanie go dzięki wsparciu z zakresu rehabilitacji leczniczej.

Poza tym, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom osób niepełnosprawnych znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji, rząd przygotował ustawę z dnia 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (Dz. U. poz. 1622, z późn. zm.), której przepisy weszły w życie 1 października 2019 r.

Ustawa ta jest realizacją zapowiedzi złożonej przez Prezesa Rady Ministrów osobom niezdolnym do samodzielnej egzystencji, które ze względu na naruszenie sprawności organizmu są całkowicie zależne od wsparcia ze strony najbliższych oraz otoczenia, w tym instytucjonalnego, co potwierdza posiadane przez nie orzeczenie wydane przez właściwe organy stwierdzające ich niezdolność do samodzielnej egzystencji. Takie też grono uprawnionych wskazywali rodzice osób niepełnosprawnych protestujący w Sejmie w 2018 roku.

Podstawowym celem tej ustawy jest zapewnienie dodatkowych środków służących zaspokajaniu potrzeb życiowych osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, ze względu na zwiększone koszty związane z pielęgnacją, rehabilitacją i opieką medyczną w postaci świadczenia uzupełniającego.

Osobami uprawnionymi do tego świadczenia są osoby, które ukończyły 18 lat i których niezdolność do samodzielnej egzystencji została stwierdzona jednym z orzeczeń o niezdolności do samodzielnej egzystencji wydanym przez właściwe organy (ZUS, KRUS, MON, MSWiA czy Służba Więzienna). Świadczenie uzupełniające przysługuje w wysokości nie wyższej niż 500 zł miesięcznie.

Ustalenie prawa do świadczenia uzupełniającego następuje na wniosek osoby uprawnionej, złożony do organu wypłacającego danej osobie świadczenia emerytalno-rentowe lub rentę socjalną, a w przypadku osób nieposiadających prawa do świadczeń finansowanych ze środków publicznych lub mających prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej – do ZUS.

Ponadto nowelizacja ustawy o rencie socjalnej z dnia 9 maja 2018 r. pozwoliła na wzrost wysokości renty socjalnej do poziomu najniższej renty wypłacanej przez ZUS z tytułu całkowitej niezdolności do pracy – głównego postulatu podnoszonego podczas protestu w 2018 r. osób niepełnosprawnych i ich opiekunów.

O osobach niepełnosprawnych i ich opiekunach nie zapomniano także wprowadzając tzw. Emeryturę+. W bieżącym roku, tak jak w roku ubiegłym, emeryci, w tym opiekunowie otrzymujący wcześniejsze emerytury, otrzymali tzw. trzynaste emerytury w wysokości 1200 zł brutto, czyli dodatkowe roczne świadczenie pieniężne dla emerytów i rencistów gwarantowane ustawą z dnia 9 stycznia 2020 r. o dodatkowym rocznym świadczeniu pieniężnym dla emerytów i rencistów (Dz. U. z 2020 r. poz.321). Oprócz grupy emerytów świadczenie w wysokości 1200 zł brutto otrzymały także dorosłe osoby niepełnosprawne, które pobierają rentę socjalną.

Dodatkowo, w celu zapewnienia kompleksowego wsparcia osób niepełnosprawnych i ich rodzin w dniu 9 maja 2018 r. uchwalona została ustawa o szczególnych rozwiązaniach wspierających osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności (Dz. U. 2028, poz. 932), która wprowadziła szczególne uprawnienia w dostępie do świadczeń opieki zdrowotnej, usług farmaceutycznych oraz wyrobów medycznych dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności. Ustawa weszła w życie 1 lipca 2018 r. Pierwszym szczególnym rozwiązaniem wprowadzonym przepisami ww. ustawy, przysługującym świadczeniobiorcom posiadającym orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, jest zniesienie okresów użytkowania wyrobów medycznych wydawanych na zlecenie. Osoby te zyskały też prawo do korzystania ze świadczeń zdrowotnych i farmaceutycznych poza kolejnością. Ta grupa niepełnosprawnych ma również prawo do skorzystania ze świadczeń specjalistycznych bez konieczności uzyskania skierowania. Ustawa stanowi zatem gwarancję dostępu do rehabilitacji, do specjalistów, usług medycznych dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności w zakresie ich potrzeb.

Podkreślając istotę pozostałych działań realizowanych na rzecz osób niepełnosprawnych należy zaznaczyć, że aktualnie w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej trwają końcowe prace nad Strategią na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2020-2030. Działania zaplanowane w ramach realizacji założeń, a następnie wdrażania Strategii posłużą jako podstawa dla nowego systemu wsparcia osób niepełnosprawnych, który będzie oddziaływał na istotne obszary dla życia osób niepełnosprawnych takie jak: niezależne życie, zdrowie, edukacja, praca czy zabezpieczenie społeczne. Wypracowane w ten sposób rezultaty pozwolą na osiągnięcie celu głównego projektowanej Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2020-2030: zwiększenia poziomu włączenia osób niepełnosprawnych w życie społeczne i zawodowe. Realizacja działań zawartych w Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami umożliwi osobom z niepełnosprawnościami niezależne życie i pełny udział we wszystkich jego sferach, w taki sposób, aby mogły funkcjonować w społeczeństwie na zasadzie równości z innymi osobami.

Istotnym elementem systemu wsparcia osób niepełnosprawnych jest program „Dostępność Plus”. W resorcie rodziny, pracy i polityki społecznej trwają prace nad działaniami realizowanymi w ramach rządowego programu Dostępność Plus. Koordynatorem tego programu jest Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej, a jego celem jest stworzenie przyjaznych warunków do życia dla wszystkich, dla osób o różnych potrzebach i możliwościach, a tym samym podniesienie jakości życia i zapewnienie niezależności życia także osobom o szczególnych potrzebach, w tym osobom starszym, niepełnosprawnym, o ograniczonych możliwościach mobilności i percepcji. Program to postulat nowych ram jakości życia, poprzez zapewnienie obywatelom równych szans w osiąganiu pozycji społecznej, możliwości samodzielnego funkcjonowania i udziału w różnych sferach życia. Jest on odpowiedzią na potrzeby osób starszych oraz osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności i powstał we współpracy z organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz niepełnosprawnych i seniorów.

Z poważaniem

z up. Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej

Barbara Socha
Podsekretarz Stanu