Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej - z upoważnienia ministra -
na zapytanie nr 921
w sprawie zwiększenia skuteczności ściągalności zadłużeń alimentacyjnych
Szanowna Pani Marszałek! Odpowiadając na wystąpienie z dnia 23 kwietnia 2012 r. dotyczące interpelacji pana posła Jarosława Tomasza Jagiełły w sprawie zwiększenia skuteczności ściągalności zadłużeń alimentacyjnych, uprzejmie informuję.
Na podstawie przepisów ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2009 r. Nr 1, poz. 7, z późn. zm.) osobą uprawnioną do świadczeń z funduszu alimentacyjnego jest osoba uprawniona do alimentów od rodzica na podstawie tytułu wykonawczego pochodzącego lub zatwierdzonego przez sąd, jeżeli egzekucja okazała się bezskuteczna, tj. w wyniku której w okresie ostatnich dwóch miesięcy nie wyegzekwowano pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych. Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują osobie uprawnionej do ukończenia przez nią 18 roku życia albo w przypadku gdy uczy się w szkole lub szkole wyższej - do 25 roku życia, albo w przypadku posiadania orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności - bezterminowo, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 725 zł netto. Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują w wysokości bieżąco ustalonych alimentów, jednakże nie wyższej niż 500 zł miesięcznie.
Świadczenia wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji mają charakter zwrotny, co oznacza, że dłużnik alimentacyjny jest zobowiązany do zwrotu organowi właściwemu wierzyciela należności w wysokości świadczeń z funduszu alimentacyjnego wypłaconych osobie uprawnionej, łącznie z ustawowymi odsetkami, które naliczane są od pierwszego dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia, do dnia spłaty całości należności dłużnika wobec gminy z tego tytułu. Jeżeli dłużnik nie dokona zwrotu należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego na rzecz jego dziecka z ustawowymi odsetkami na zasadach określonych w decyzji administracyjnej, którą organ właściwy wierzyciela wydaje w tej sprawie, gmina występuje do administracyjnego organu egzekucyjnego (najczęściej jest to naczelnik urzędu skarbowego) o przymusową egzekucję należności na podstawie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Jednocześnie informuję, że na podstawie przepisów ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów podejmowane są wobec dłużników alimentacyjnych działania służące pozyskiwaniu informacji mających wpływ na skuteczność egzekucji oraz zmierzające do aktywizacji zawodowej dłużników alimentacyjnych, którzy nie wywiązują się ze swojego obowiązku alimentacyjnego na skutek braku zatrudnienia. Działania wobec dłużników mogą być prowadzone niezależnie od tego, czy w sprawie jest wypłacane świadczenie z funduszu alimentacyjnego.
Egzekucja świadczeń alimentacyjnych prowadzona jest przez komorników sądowych na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.) oraz przepisów wykonawczych do tej ustawy. Działania podejmowane wobec dłużników w gminach przez organy właściwe wierzyciela i organy właściwe dłużnika mają na celu jedynie wsparcie organów egzekucyjnych, przede wszystkim komorników sądowych.
Przepisy ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów przewidują pewne sankcje wobec dłużnika, który np. uniemożliwi przeprowadzenie wywiadu alimentacyjnego w celu ustalenia jego sytuacji rodzinnej, dochodowej i zawodowej lub odmówi bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia oferty pracy przedstawionej mu przez urząd pracy. W takich przypadkach organ właściwy dłużnika ma podstawę do wszczęcia postępowania w sprawie uznania dłużnika za uchylającego się od obowiązku alimentacyjnego, a kiedy decyzja w tej sprawie stanie się ostateczna - do złożenia wniosku o ściganie za przestępstwo określone w art. 209 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.) oraz skierowania wniosku do starosty o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego. Możliwość zatrzymania prawa jazdy dłużnikowi alimentacyjnemu to instrument służący mobilizacji dłużnika do wywiązywania się przez niego ze swojego obowiązku alimentacyjnego, a przynajmniej do dołożenia przez dłużnika wszelkich starań w tym zakresie.
Ponadto organ właściwy wierzyciela ma obowiązek przekazywania do biura informacji gospodarczej informacji o zobowiązaniach dłużnika alimentacyjnego. Osoba figurująca w rejestrze dłużników może mieć np. problemy z uzyskaniem pożyczki, dokonaniem zakupów na raty itp.
Jednocześnie informuję, że łączna kwota zadłużenia dłużników alimentacyjnych wobec budżetu państwa z tytułu wypłaconych na rzecz ich dzieci świadczeń z funduszu alimentacyjnego na koniec 2011 r. wynosi 3,15 mld zł. Łączna kwota środków wydanych z budżetu państwa w związku z wypłatą zaliczek alimentacyjnych (na podstawie wcześniej obowiązujących przepisów o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej) wyniosła 2,4 mld zł. Stopa zwrotów od dłużników należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego od momentu wprowadzenia ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów systematycznie rośnie. W skali całego kraju w 2009 r. wyniosła 12,4% wydatków na świadczenia z funduszu alimentacyjnego poniesionych w tym roku, w 2010 r. wyniosła 13%, a w 2011 r. już 13,9% wydatków na świadczenia z funduszu alimentacyjnego poniesionych w 2011 r., co oznacza 184,4 mln zł z wydanych 1,3 mld zł. Dla porównania stopa zwrotów od dłużników należności z tytułu wypłaconych zaliczek alimentacyjnych w skali całego kraju w okresie obowiązywania ustawy o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej tj. od 1 września 2005 r. do 30 września 2008 r. wyniosła 2,9% wydatków poniesionych na wypłatę tych świadczeń. Obowiązujące rozwiązania prawne w tym zakresie, w porównaniu do poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 22 kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej (Dz. U. Nr 86, poz. 732, z późn. zm.), służą lepszej ochronie interesów państwa i mają wpływ na wzrost stopy zwrotów od dłużników alimentacyjnych należności budżetu państwa z tytułu świadczeń wypłaconych osobom uprawnionym do alimentów, w przypadku bezskuteczności egzekucji.
Zgodnie z danymi zawartymi w sprawozdaniach z zakresu realizacji ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów w 2011 r. gminy podjęły ogółem 270 596 działań wobec dłużników alimentacyjnych, w szczególności skierowały 39 215 wniosków o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego (w roku 2010 - 33 273, a w roku 2009 - 37 791 takich wniosków zostało skierowanych do starosty).
Równocześnie informuję, że obecnie Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej nie prowadzi prac legislacyjnych mających na celu zmianę obowiązujących przepisów w zakresie postępowań prowadzonych wobec dłużników alimentacyjnych.
Z wyrazami szacunku
Sekretarz stanu
Jacek Męcina
Warszawa, dnia 11 maja 2012 r.