Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Środowiska - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 24033

w sprawie nieprawidłowości przy poszukiwaniu i rozpoznawaniu złóż gazu łupkowego

   Szanowna Pani Marszałek! Nawiązując do interpelacji poseł Anny Sobeckiej, przekazanych przez pana Marka Kuchcińskiego, wicemarszałka Sejmu RP, pismami z dnia 28 i 29 stycznia 2014 r., dotyczących kontroli NIK w zakresie działań administracji publicznej oraz przedsiębiorców podejmowanych w związku z poszukiwaniem i rozpoznawaniem złóż gazu łupkowego w Polsce o następujących znakach: SPS-023-24032/14; SPS-023-24033/14; SPS-023-24034/14; SPS-023-24035/14; SPS-023-24036/14; SPS-023-24037/14; SPS-023-24038/14; SPS-023-24039/14; SPS-023-24040/14; SPS-023-24041/14; SPS-023-24042/14 przekazuję zbiorczą odpowiedź na ww. interpelacje.

   1. Interpelacja w sprawie nierzetelnego przekazywania ministrowi środowiska pisemnych informacji o przystępowaniu do wykonywania prac geologicznych bądź o ich zakończeniu (znak: SPS-023-24032/14)

   - Z czego wynikały wielomiesięczne opóźnienia, nieterminowe i niewłaściwe naliczania i wnoszenia opłat koncesyjnych na rzecz NFOŚiGW?

   - Czy prawdą jest, że przekazywane Panu Ministrowi pisemne informacje o przystępowaniu do wykonywanych prac bądź o ich zakończeniu były nierzetelne?

   - Jakie konsekwencje zostaną wyciągnięte wobec jednostek dopuszczających się tych uchybień?

   Odpowiadając na pytanie pierwsze, należy stwierdzić, że przypadki takie miały charakter sporadyczny. Sama Najwyższa Izba Kontroli w dalszej części dokumentu wskazuje, że taka sytuacja miała miejsce jedynie w 3 przypadkach na 100, czyli w 3%. Równocześnie w latach 2012-2014 zostały podjęte działania mające na celu zapobieganie tego typu nieprawidłowościom.

   Organy państwa mają uprawnienia i realne możliwości, by kontrolować zobowiązania wynikające z koncesji oraz wyciągać konsekwencje wobec tych przedsiębiorców, którzy nie wykonują tych zobowiązań.

   Minister środowiska jako organ administracji geologicznej (zgodnie z art. 158 ustawy Prawo geologiczne i górnicze, dalej P.g.g.):

   - podejmuje rozstrzygnięcia oraz wykonuje inne czynności niezbędne do przestrzegania i stosowania ustawy P.g.g., w tym udziela koncesji;

   - kontroluje i nadzoruje działalność regulowaną ustawą, w tym w zakresie projektowania prac geologicznych oraz sporządzania dokumentacji geologicznych.

   Przepisy P.g.g. przewidują możliwość zastosowania szeregu sankcji wobec przedsiębiorców niewykonujących zobowiązań koncesyjnych.

   Zgodnie z art. 37 P.g.g., jeżeli przedsiębiorca narusza wymagania ustawy, w szczególności dotyczące ochrony środowiska lub racjonalnej gospodarki złożem, albo nie wypełnia warunków określonych w koncesji, w tym nie podejmuje określonej nią działalności albo trwale zaprzestaje jej wykonywania, organ koncesyjny wzywa do niezwłocznego usunięcia naruszeń. Organ koncesyjny może, w drodze decyzji, określić termin i sposób usunięcia stwierdzonych naruszeń. Jeżeli przedsiębiorca nie usunął stwierdzonych naruszeń lub nie wykonał decyzji, o której mowa wyżej, organ koncesyjny może cofnąć koncesję lub ograniczyć jej zakres bez odszkodowania.

   Ponadto zgodnie z art. 177 P.g.g. przedsiębiorca, który bez wymaganej koncesji lub bez zatwierdzonego projektu robót geologicznych lub z naruszeniem określonych w nich warunków wykonuje działalność w zakresie poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin albo wydobywania kopalin ze złóż, podlega karze aresztu albo grzywny. Orzekanie w sprawach dotyczących tego przepisu odbywa się na zasadach i w trybie przewidzianych przez Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia.

   Równocześnie chciałbym zwrócić uwagę, że zastrzeżenia do działalności organów, w tym ministra środowiska, dotyczą okresu 2007-2012, i nie uwzględniają zmian i usprawnień, które zostały wprowadzone w ostatnim czasie. Dotyczą one również wzmocnienia kontroli i nadzoru nad realizacją przez przedsiębiorców zobowiązań koncesyjnych. Obecnie ministerstwo prowadzi szereg postępowań w trybie wyżej wskazanego art. 37 P.g.g., które mogą skutkować odebraniem koncesji przedsiębiorcom niewykonującym zobowiązań w nich zawartych.

   2. Interpelacja w sprawie nieprawidłowości przy poszukiwaniu i rozpoznawaniu złóż gazu łupkowego (znak: SPS-023-24033/14)

   - Dlaczego pracownicy Ministerstwa Środowiska nie wykonywali czynności kontrolnych w wyżej omawianym zakresie, a w PIG-PIB nie wyodrębniono nawet komórki organizacyjnej zajmującej się przeprowadzaniem kontroli?

   Ponownie chciałbym zwrócić uwagę, że zastrzeżenia do działalności organów, w tym ministra środowiska, dotyczą okresu 2007-2012, i nie uwzględniają zmian i usprawnień, które zostały wprowadzone w ostatnim czasie. Dotyczą one również wzmocnienia kontroli i nadzoru nad jednostkami podległymi w tym PIG-PIB i WUG. W grudniu 2012 r. zostały przez kierownictwo resortu przyjęte ˝Działania nadzorcze Ministra Środowiska wobec PIG-PIB˝ oraz ˝Działania nadzorcze Ministra Środowiska wobec WUG˝. Dokumenty te ujednolicają zasady nadzoru nad jednostkami podległymi w obszarze personalnym, finansowym pozafinansowym oraz w obszarze przestrzegania prawa, określają również procedurę okresowych ocen funkcjonowania jednostek nadzorowanych. Za realizację zadań określonych w tych dokumentach w Ministerstwie Środowiska odpowiadają konkretne osoby.

   Równocześnie należy zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 163 ust. 1 ustawy Prawo geologiczne i górnicze Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy pełni państwową służbę geologiczną (PSG). W ramach realizacji zadań PSG i planu pracy PSG, zatwierdzanego corocznie przez ministra środowiska działającego przy pomocy głównego geologa kraju, realizowane są zadania związane z tematyką gazu ze złóż łupkowych, dotyczące aspektów geologiczno-złożowych, środowiskowych oraz informacyjno-edukacyjnych.

   - Czy prawdą jest, że z przeprowadzonych łącznie 34 kontroli przez WUG tylko jedna dotyczyła problematyki gazu z łupków?

   Należy stwierdzić, że informacja o tylko jednej kontroli przeprowadzonej przez przedstawicieli WUG w zakresie problematyki gazu z łupków jest błędna.

   Przytoczona w informacji ilość wykonanych kontroli przez Wyższy Urząd Górniczy dotyczyła kontroli wykonywanej przez wydział ds. kontroli, działań okręgowych urzędów górniczych i komórek organizacyjnych WUG, a nie kontroli prowadzonych robót geologicznych związanych z poszukiwaniem i rozpoznawaniem złóż gazu łupkowego.

   I tak w okresie objętym kontrolą NIK, w latach 2007 -2012, Samodzielny Wydział do spraw Kontroli Wyższego Urzędu Górniczego faktycznie wykonał 34 kontrole - 27 kontroli w okręgowych urzędach górniczych i specjalistycznym urzędzie górniczym oraz 7 kontroli w komórkach organizacyjnych WUG. W tym miejscu należy podkreślić, że nadzór prezesa Wyższego Urzędu Górniczego nad jednostkami podległymi nie może być kojarzony tylko z wewnętrznymi kontrolami wydziału kontroli. Zadaniem wydziału nie jest prowadzenie nadzoru nad merytoryczną działalnością jednostek podległych. Do sprawowania takiego nadzoru właściwe są departamenty merytoryczne WUG.

   Zakres przedmiotowy kontroli wykonanych przez wydział kontroli był bardzo różnorodny i tematycznie odpowiadający potrzebom instytucji, a przede wszystkim zadaniom wydziału kontroli wynikającym z Regulaminu Organizacyjnego WUG.

   W latach objętych kontrolą NIK realizowano 44 roboty geologiczne (otwory) w poszukiwaniu niekonwencjonalnych złóż gazu ziemnego typu tight gas i shale gas:

   - rok 2007 - 1 odwiert (typu tight gas),

   - w latach 2008-2009 nie prowadzono robót geologicznych w poszukiwaniu niekonwencjonalnych złóż węglowodorów typu tight gas i shale gas,

   - rok 2010 - 5 odwiertów (typu shale gas), 4 na terenie OUG w Poznaniu i 1 na terenie OUG w Lublinie,

   - rok 2011 - 14 odwiertów typu shale gas i 3 odwierty typu tight gas, odpowiednio na terenie OUG w Poznaniu - 5 + 3; OUG w Lublinie - 4; OUG w Warszawie - 2; OUG w Kielcach - 2 i OUG we Wrocławiu - 1 odwiert,

   - rok 2012 - 21 odwiertów typu shale gas, odpowiednio OUG w Poznaniu - 10; OUG w Lublinie - 5; OUG w Warszawie - 5 i jeden kontynuowany z roku 2011 na terenie OUG we Wrocławiu.

   Okręgowe urzędy górnicze jako terenowe organy nadzoru górniczego przeprowadziły w tym okresie 71 kontroli robót geologicznych związanych z poszukiwaniem niekonwencjonalnych złóż gazu ziemnego (nie licząc kontroli robót geologicznych w zakresie poszukiwania konwencjonalnych złóż węglowodorów oraz kontroli robót związanych z wydobywaniem ropy naftowej i gazu ziemnego).

   Przedstawiciele Wyższego Urzędu Górniczego działającego jako organ wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego w stosunku do dyrektorów okręgowych urzędów górniczych w okresie 2010-2012 r. (niezależnie od kontroli prowadzonych przez okręgowe urzędy górnicze) przeprowadzili 10 kontroli robót geologicznych w poszukiwaniu niekonwencjonalnych złóż gazu ziemnego z formacji łupkowych, nie licząc kontroli robót geologicznych w zakresie poszukiwania konwencjonalnych złóż węglowodorów oraz kontroli robót związanych z wydobywaniem ropy naftowej i gazu ziemnego. Kontrole przeprowadzone były w różnych fazach robót.

   Należy tu zaznaczyć, że:

   1) w latach od 2007 do połowy 2010 w działalności WUG (plany pracy, sprawozdania, kontrole, szkolenia) nie wydzielano bezpośrednio zagadnień związanych z poszukiwaniem i rozpoznawaniem złóż gazu z formacji łupkowych, przyjmując, że jest to gaz ziemny, któremu w sposób sztuczny przez zabieg szczelinowania wytworzono drogę przepływu do otworu wiertniczego; mając na uwadze mniejsze ciśnienia i mniejszy dopływ gazu niż w złożach konwencjonalnych, nadzór nad tą działalności realizowany był tak jak podczas kontroli wierceń poszukiwawczych i rozpoznawczych w zakresie gazu konwencjonalnego z relatywnie większymi zagrożeniami: erupcyjnym i siarkowodorowym;

   2) w ww. okresie działalność organów nadzoru górniczego w odniesieniu do celów operacyjnych i zadań urzędów górniczych na rok 2011 i 2012 dotyczyła przedstawionych poniżej zadań i zagadnień bez wyodrębniania zagadnień dotyczących gazu z formacji łupkowych i obejmowała kontrolę: prawidłowości stosowanych rozwiązań technicznych w czasie prowadzenia wierceń, opróbowań oraz eksploatacji złóż ropy i gazu na lądzie i na morzu w aspekcie realizacji wymogów bezpieczeństwa powszechnego i ochrony środowiska, w tym:

   a) egzekwowanie działań na rzecz ograniczenia szkodliwego oddziaływania górnictwa otworowego na środowisko poprzez eliminację zagrożeń wynikających z nieskutecznej cementacji rur okładzinowych i korozyjnego oddziaływania płynu złożowego na elementy wyposażenia wgłębnego i napowierzchniowego odwiertów;

   b) kontrolę prawidłowości sporządzania projektów technicznych, w szczególności projektów zabiegów specjalnych;

   c) analizę obsady kadrowej podmiotów, którym powierzono wykonywanie czynności w ruchu zakładu górniczego, oraz kontrolę ich funkcjonowania.

   3. Interpelacja w sprawie braku kontroli przedsiębiorców, w szczególności w zakresie zgodności wykonywanej działalności z udzieloną koncesją, przy poszukiwaniu i rozpoznawaniu złóż gazu łupkowego w Polsce (znak: SPS-023-24034/14)

   - Dlaczego pan minister nie prowadził kontroli przedsiębiorców, w szczególności w zakresie zgodności wykonywanej działalności z udzieloną koncesją?

   Ponownie chciałbym zwrócić uwagę, że zastrzeżenia do działalności organów, w tym ministra środowiska, dotyczą okresu 2007-2012, i nie uwzględniają zmian i usprawnień, które zostały wprowadzone w ostatnim czasie. Dotyczą one również wzmocnienia kontroli i nadzoru nad realizacją przez przedsiębiorców zobowiązań koncesyjnych. Obecnie ministerstwo prowadzi szereg postępowań w trybie art. 37 P.g.g., które mogą skutkować odebraniem koncesji przedsiębiorcom niewykonującym zobowiązań w nich zawartych.

   - Dlaczego nie we wszystkich prowadzonych przez urzędy kontrolach odniesiono się do każdego z elementów i obszarów środowiska?

   Poniższe wyjaśnienie jest odpowiedzią na zadane pytanie w kontekście nadzoru górniczego nad wykonywaniem koncesji, można je jednak odnieść do każdego rodzaju nadzoru wykonywanego przez właściwe organy nad działalnością w zakresie węglowodorów.

   Organy nadzoru górniczego sprawują nadzór i kontrole nad prowadzeniem robót geologicznych w oparciu o uregulowania prawne zawarte w ustawie Prawo geologiczne i górnicze, a żaden z aktów prawnych nie wymaga od organu nadzoru górniczego pełnej, szczegółowej kontroli wszystkich zagadnień związanych z nadzorowanymi robotami.

   Proces wiercenia i wykonywania badań geologicznych w poszukiwaniu złóż jest procesem dynamicznym, zmiennym w czasie, w zależności od fazy robót i warunków geologicznych. Ciągły nadzór nad bezpieczeństwem prowadzenia robót, w tym bezpieczeństwem środowiska, sprawują służby zakładu (przedsiębiorcy). Organ nadzoru górniczego kontroluje poszczególne zagadnienia okresowo, w zakresie niezbędnym do zapewnienia bezpieczeństwa, w tym ochrony środowiska. Kontrole, które zostały przeprowadzone prawie na wszystkich otworach, prowadzono w oparciu o programy kontroli dostosowane do bieżących potrzeb.

   Należy zauważyć, że z przepisów Prawa geologicznego i górniczego nie wynika obowiązek przeprowadzania każdej kontroli w pełnym zakresie merytorycznym wynikającym z art. 168, a pierwsza całościowa weryfikacja i kontrola prawidłowości zamierzonych prac przeprowadzana jest na etapie zatwierdzania planu ruchu. Biorąc pod uwagę wszystkie elementy wymienione w art. 168 ust. 1 P.g.g., można dojść do wniosku, że w wielu wypadkach przeprowadzenie kontroli w terenie w pełnym zakresie merytorycznym mogłoby spowodować ryzyko pobieżnego skontrolowania poszczególnych kwestii z uwagi na szerokie spektrum przedmiotowych zagadnień.

   Ograniczenia czasowe wynikające z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej w zakresie trybu zgłaszania zamiaru przeprowadzenia kontroli, limitu rocznego dni kontrolnych oraz możliwość prowadzenia kontroli w określonym czasie tylko przez jeden organ wymuszają prowadzenie kontroli w krótkim okresie czasu (najwyżej kilka dni). Wobec powyższego przyjęto zasadę, że przedstawiciele organu kontrolującego w protokołach pokontrolnych odnoszą się do zagadnień, w których stwierdzili nieprawidłowości lub wykryli zagrożenia, pozostałe zagadnienia tylko sygnalizują.

   Kontrole w terenie przeprowadzają inspektorzy w zakresie swoich czynności i kompetencji zawodowych. Te właśnie kompetencje umożliwiają podjęcie inspektorom decyzji, w jakim zakresie konieczne jest skontrolowanie danego zakładu górniczego, czy też podmiotu wykonującego roboty geologiczne.

   Pracownicy urzędów górniczych, podobnie jak pracownicy NIK, prowadzą kontrole wybranych zagadnień działalności danego podmiotu. Taki tryb postępowania jest uzasadniony tym, że sprawujemy nadzór i kontrolę nad ponad 7 tys. zakładów górniczych i kilkuset podmiotami wykonującymi prace geologiczne. Należy zwrócić uwagę, że otwory wiertnicze są najczęściej lokalizowane w terenie niezabudowanym, w znacznej odległości od zabudowy mieszkalnej. Dlatego też prace wykonywane w trakcie wiercenia często nie powodują uciążliwości dla otoczenia w zakresie hałasu emitowanego do środowiska, jak też wibracji przenikających do środowiska. W takich przypadkach nie są też wymagane ani wydawane przez organy ochrony środowiska decyzje administracyjne w tym zakresie.

   Należy również podkreślić fakt, że firmy wykonujące roboty geologiczne w większości posiadają wdrożone systemy zarządzania bezpieczeństwem, nie zachodzi zatem potrzeba szczegółowego odnoszenia się do każdego z elementów i obszarów środowiska przy każdej kontroli, jeżeli stwierdzono rzetelne podejście przedsiębiorcy oraz wykonawcy robót do tych zagadnień i nie stwierdzano wcześniej nieprawidłowości w tym zakresie. Tak więc w przypadku braku stwierdzenia nieprawidłowości w zakresie obszarów środowiska niejednokrotnie może być brak takiej adnotacji w protokole pokontrolnym.

   Wspomniane elementy miały wpływ na decyzje inspektorów co do zakresu prowadzonych kontroli.

   4. Interpelacja w sprawie niewystarczającego i nierzetelnego nadzoru urzędów górniczych nad przestrzeganiem przez przedsiębiorców przepisów w zakresie ochrony środowiska (znak: SPS-023-24035/14)

   - Dlaczego urzędy górnicze nie skontrolowały wszystkich wykonanych odwiertów poszukiwawczych?

   Na terenie właściwości miejscowej OUG w Poznaniu na 22 wykonywane w okresie od czerwca 2010 r. do 31 grudnia 2012 r. otwory skontrolowano 20 otworów, co stanowi ok. 91% prowadzonych robót, a na terenie właściwości miejscowej OUG w Warszawie na 7 wykonywanych otworów skontrolowano 6 otworów, co stanowi około 86%.

   Odnosząc się do zarzutu niewykonania kontroli na 3 otworach wykonywanych w poszukiwaniu gazu z formacji łupkowych, tj. Wytowno S-1, Lębork S-1 (OUG w Poznaniu) oraz SOK Grębków-01 (OUG w Warszawie), należy zwrócić uwagę na następujące okoliczności.

   W związku z zarzutem niewykonania kontroli w trakcie realizacji otworów Wytowno S-1 i Lębork S-1 dyrektor OUG w Poznaniu wyjaśnił podczas trwania kontroli NIK, że w przypadku odwiertu Wytowno S-1 nie przeprowadzono wprawdzie formalnej kontroli, jednak inspektorzy OUG posiadali wiedzę o tym odwiercie. Wyjaśnił również, że z powodów personalnych OUG w Poznaniu miał trudności w realizacji kontroli wszystkich wierceń zgłaszanych do urzędu w okresie 2011 r. Ponadto wyjaśnił, że przy bieżącym planowaniu kontroli urzędu zawsze brane są pod uwagę występujące w danym zakładzie górniczym i zakładzie wykonującym roboty geologiczne zagrożenia naturalne, zagrożenia bezpieczeństwa ruchu tych zakładów i bezpieczeństwa pracy zatrudnionych w nich ludzi. Odnosząc się do wiercenia otworu Lębork S-1, zgłoszonego do OUG w Poznaniu w dniu 14 lutego 2011 r., należy podkreślić, że przebiegało ono bez żadnych komplikacji wiertniczych i utrudnień geologicznych, o czym świadczy krótki czas jego realizacji (12 marca-22 kwietnia 2011 r), a zatem nie zachodziły w tym przypadku przesłanki do objęcia go szczególnym nadzorem i wykonania kontroli doraźnej na wiertni.

   Odwierty Wytowno S-1 i Lębork S-1 wykonywane były przez polską firmę wiertniczą Poszukiwania Nafty i Gazu Nafta Piła sp. z o.o., wielokrotnie kontrolowaną przez organy nadzoru górniczego - bez stwierdzenia nieprawidłowości.

   W przypadku otworu SOK Grębków-01 realizacja odwiertu zbiegała się w czasie z kontrolą NIK prowadzoną w OUG w Warszawie. Kontrola robót związanych z wykonywaniem otworu SOK Grębków-01 została przeprowadzona w dniu 30 stycznia 2013 r., tj. po zakończeniu kontroli NIK. Dyrektor OUG w Warszawie wyjaśnił podczas kontroli NIK (od 14 grudnia 2012 r. do 25 stycznia 2013 r.), że wiercenie otworu rozpoczęto w dniu 12 grudnia 2012 r., decyzję o likwidacji podjęto w dniu 7 stycznia 2013 r., a nie zaszły okoliczności uzasadniające przeprowadzenie kontroli doraźnej.

   Okręgowy Urząd Górniczy w Warszawie przeprowadził 6 wcześniejszych kontroli na 3 otworach wykonywanych przez tego samego przedsiębiorcę, realizowanych przez tego samego wykonawcę. Tylko w jednym przypadku stwierdzono brak ustalenia na piśmie podziału obowiązków pomiędzy przedsiębiorcę a wykonawcę robót - przy pozostałych kontrolach nieprawidłowości nie stwierdzono. W związku z powyższym nie zachodziła bezwzględna konieczność przeprowadzenia kontroli wszystkich robót.

   - Jakie jest stanowisko ministerstwa wobec zarzutu NIK dotyczącego niewystarczającego i nierzetelnego nadzoru urzędów górniczych nad przestrzeganiem przez przedsiębiorców przepisów w zakresie ochrony środowiska, wynikających z koncesji i innych decyzji administracyjnych?

   Należy zauważyć, że zagadnienia ochrony środowiska były analizowane nie tylko podczas kontroli przeprowadzanych przez inspektorów ds. ochrony środowiska, ale również w kontroli zagadnień wiertniczych.

   Kontrole, które zostały przeprowadzone prawie na wszystkich otworach, prowadzono w oparciu o programy kontroli dostosowane do bieżących potrzeb.

   Zagadnienia ochrony środowiska były ujęte w tematyce 46 kontroli robót geologicznych prowadzonych w poszukiwaniu niekonwencjonalnych złóż węglowodorów (gazu ziemnego z formacji łupkowych).

   Pismem z dnia 2 kwietnia 2012 r., znak DGiKGw-4704-14/13196/12/MW, główny geolog kraju podsekretarz stanu w Ministerstwie Środowiska Piotr Woźniak wystąpił do prezesa Wyższego Urzędu Górniczego z prośbą o objęcie szczególnym i bieżącym nadzorem wszystkich odwiertów poszukiwawczych za gazem z formacji łupkowych.

   W nawiązaniu do ww. prośby prezes Wyższego Urzędu Górniczego, pismem z dnia 16 kwietnia 2012 r., znak GG.830.9.2012 L.dz.1545/04/2012/WK, polecił dyrektorom okręgowych urzędów górniczych zintensyfikowanie kontroli bieżących i przyszłych wierceń otworów poszukiwawczych.

   Od kwietnia 2012 r. kontrolami okręgowych urzędów górniczych zostały objęte wszystkie otwory wykonywane w poszukiwaniu gazu z formacji łupkowych.

   5. Interpelacja w sprawie niewystarczających regulacji dotyczących procesu pobierania i postępowania z próbkami geologicznymi pozyskiwanymi w wyniku wykonywanych otworów wiertniczych (znak: SPS-023-24036/14)

   Zgodnie z obowiązującymi przepisami art. 82 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 163, poz. 981, ze zm.) ten, kto uzyskał koncesję na poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż kopalin objętych własnością górniczą, koncesję na poszukiwanie lub rozpoznawanie kompleksu podziemnego składowania dwutlenku węgla albo decyzję o zatwierdzeniu projektu robót geologicznych służących rozpoznaniu budowy głębokiego podłoża otworami wiertniczymi, ma m.in. obowiązek przekazywania właściwemu organowi administracji geologicznej próbek uzyskanych w wyniku robót geologicznych wraz z wynikami ich badań. Zakres i harmonogram przekazywania próbek powinna określać odpowiednio koncesja albo decyzja o zatwierdzeniu projektu robót geologicznych. W obowiązujących obecnie decyzjach koncesyjnych dotyczących węglowodorów zawarte zostały zapisy nakładające na przedsiębiorców obowiązek przekazania do Centralnego Archiwum Geologicznego (CAG) prowadzonego przez PIG-PIB w ramach zadań państwowej służby geologicznej nie miej niż 1/2 objętości próbek pozyskanych w trakcie wiercenia, na ogół w terminie 14 dni od zakończenia prac geologicznych.

   Sposób postępowania z próbkami geologicznymi przekazanymi do CAG został regulowany w zakresie ogólnym przepisami § 5-7 rozporządzenia ministra środowiska z dnia 15 grudnia 2011 r. w sprawie gromadzenia i udostępniania informacji geologicznej (Dz. U. Nr 282, poz. 1657). Z zapisów rozporządzenia wynika m.in. obowiązek umieszczenia próbek w opakowaniach lub skrzynkach zabezpieczających przed zanieczyszczeniem i zniszczeniem, czytelnego i pełnego opisania przekazywanych próbek oraz sposobu ich likwidacji. Ponadto w celu doprecyzowania zagadnień związanych z przekazywaniem próbek przez przedsiębiorców oraz ich przyjmowaniem na stan archiwum od lutego 2013 r. w PIG-PIB wprowadzona została wewnętrzna procedura przyjmowania próbek geologicznych do NAG (skrót dla nowej nazwy Centralnego Archiwum Geologicznego, tj.: Narodowe Archiwum Geologiczne). Stosowana procedura została następnie uzupełniona o kwestie związane z kontrolą merytoryczną stanu przyjmowanych próbek, a jej treść upubliczniono zarządzeniem nr 30 dyrektora PIG-PIB z dnia 29 sierpnia 2013 r. (w załączeniu)*⁾. Obecnie każdy przyjmowany do magazynów próbek materiał wiertniczy poddawany jest szczegółowej, dwuetapowej kontroli formalnej pod kątem kompletności informacji przedstawionych w protokole oraz zgodności ilości, formy i stanu przekazywanych próbek z informacjami deklarowanymi w protokole (obowiązujące protokoły przekazania próbek uwzględniają podział próbek na: zwierciny, rdzenie, rdzeniki boczne i próby okruchowe ze ściany otworu). W przypadku stwierdzenia niezgodności pomiędzy stanem faktycznym i treścią protokołu przejmujący (archiwista) ma obowiązek opisać je w przekazanym protokole, a jeśli stwierdzone niezgodności uniemożliwiają prawidłowe zewidencjonowanie próbek, odmawia ich przyjęcia. Przekazane próbki podlegają także ocenie merytorycznej prowadzonej przy przyjmowaniu prób do archiwum przez wyspecjalizowanego geologa pod kątem przydatności i możliwości wykorzystania przekazanego materiału. Powyższa procedura przyjmowania materiału wiertniczego do archiwum zapewnia prawidłową kontrolę w zakresie ewidencji zbiorów próbek geologicznych.

   Jednocześnie uprzejmie informuję, iż poza opisanymi powyżej, wdrożonymi już procedurami dotyczącymi sposobu gromadzenia i archiwizacji próbek geologicznych PIG-PIB w 2013 r. przygotował i przedstawił propozycje kompleksowego uregulowania kwestii przekazywania próbek geologicznych. Propozycje takie przedstawione zostały m.in. w piśmie z dnia 17 kwietnia 2013 r., znak: N-01-22/2013, skierowanym do podsekretarza stanu MŚ głównego geologa kraju pana Piotra Woźniaka (w załączeniu)*⁾ oraz w przygotowanych na prośbę Departamentu Geologii i Koncesji Geologicznych propozycjach aktów wykonawczych do projektowanych w nowelizacji ustawy Prawo geologiczne i górnicze art. 82 a i 98, przekazanych pismem z dnia 9 grudnia 2013 r., znak: N-01-54/2013 (w załączeniu)*⁾.

   Na marginesie należy dodać, że szczegóły dotyczące opróbowania otworu oraz zakres i sposób pobrania rdzenia określa, zgodnie z przepisami, projekt robót geologicznych. To wnioskodawca, czyli przedsiębiorca, decyduje, w jakim zakresie i jak będzie pobierał rdzenie. W przypadku gdyby to organ koncesyjny narzucał taki obowiązek, zastosowanie miałby art. 83 ust. 1 ustawy Prawo geologiczne i górnicze, co z kolei wiąże się z koniecznością zapłaty wynagrodzenia przez Skarb Państwa na rzecz przedsiębiorcy. NIK w swoich wnioskach, sugerując, iż to organ powinien narzucać zakres i ilość materiału rdzeniowego do pobrania, zdaje się nie dostrzegać obciążenia finansowego dla Skarbu Państwa, jakie wiązałoby się z takim postępowaniem.

   6. Interpelacja w sprawie zasobności krajowych złóż gazu łupkowego (znak: SPS-023-24037/14)

   - Dlaczego podjęte działania w kierunku ustalenia zasobności krajowych złóż gazu łupkowego nie doprowadziły dotąd do wiarygodnego oszacowania ich wielkości?

   21 marca 2012 r. został opublikowany pierwszy naukowy raport dotyczący szacunkowych zasobów gazu z łupków w Polsce, opracowany przez Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy we współpracy z amerykańską służbą geologiczną. Powstał on na podstawie analizy danych z wierceń prowadzonych w latach 1950-1990, gdyż dane z najnowszych odwiertów, prowadzonych od 2010 r., są jeszcze w wyłącznym posiadaniu koncesjobiorców. Oszacowano, że najbardziej prawdopodobne jest, że wydobywalne zasoby gazu z łupków w Polsce mieszczą się w przedziale od 346 do 768 mld m³. Ww. raport został sporządzony na podstawie wybranych danych archiwalnych, z należytą starannością i rzetelnością, i jak najbardziej jego treść jest wiarygodna na dzień jego sporządzenia. Wielkość oszacowanych w nim zasobów gazu z łupków należy traktować jako ich pierwsze możliwe przybliżenie. Na dzień sporządzenia raportu inne ważne dla szacowania zasobów gazu z łupków dane związane z testami produktywności po zabiegach szczelinowania hydraulicznego oraz inne dane uzyskane na podstawie nowych odwierconych na obszarach koncesyjnych otworów wiertniczych nie były i obecnie nie są dostępne dla PIG-PIB. Jednocześnie należy stwierdzić, że relatywnie niewiele wykonanych dotychczas odwiertów nadaje się do przeprowadzenia testów produktywności. Od 2012 r. realizowany jest w PIG-IB temat pt. ˝Analiza danych geologicznych z obszarów objętych koncesjami na poszukiwanie i rozpoznanie niekonwencjonalnych złóż węglowodorów˝, w ramach którego prowadzimy bieżącą ewidencję, weryfikację i przydatność do szacowania zasobów danych z koncesji przekazywanych do NAG przez firmy posiadające obszary koncesyjne. Na chwilę bieżącą stwierdzamy, że firmy przekazują do NAG za pośrednictwem organu koncesyjnego niektóre przez nie pozyskane dane sejsmiczne, geofizykę otworową, a także przekazywane są bezpośrednio do NAG rdzenie wiertnicze i próby okruchowe, które nie stanowią kompleksowej informacji geologicznej, i z tego też względu nie jest możliwe wykorzystanie tych danych do szacowania zasobów gazu z łupków. Możliwe to będzie dopiero z chwilą przekazania do NAG kompletu danych geologiczno-geofizycznych i złożowych pozyskanych na obszarach koncesyjnych.

   Jednakże PIG-PIB podjął niezbędne starania o uzyskanie danych geologicznych z nowych otworów wiertniczych wykonanych na obszarach koncesyjnych w ramach realizowanego od 2013 r. na zlecenie ministra środowiska i finansowanego przez NFOŚiGW tematu pt.: ˝Rozpoznanie stref perspektywicznych dla występowania złóż węglowodorów niekonwencjonalnych w Polsce - etap I˝. W tym celu PIG-PIB wystąpił do wybranych firm posiadających obszary koncesyjne na poszukiwanie i rozpoznanie niekonwencjonalnych złóż węglowodorów o udostępnienie danych z wybranych nowych otworów wiertniczych, z których część zgodziła się na ich udostępnienie. Dane te są obecnie w fazie pozyskiwania i będą wykorzystane do realizacji ww. tematu, jak również w przyszłości do wykonania kolejnego przybliżenia oszacowania zasobów gazu z łupków, jak również tzw. gazu zamkniętego (ang. tight gas).

   - Kiedy ministerstwo będzie w posiadaniu rzetelnych informacji dotyczących zasobności krajowych złóż gazu łupkowego?

   Pierwszy naukowy wiarygodny raport dotyczący szacunkowych zasobów gazu z łupków w Polsce, sporządzony przez Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy został udostępniony zarówno Ministerstwu Środowiska, jak i opinii publicznej. Sporządzenie kolejnych raportów z szacowania zasobów planowane jest w ramach nowego tematu pt. ˝Szacowanie zasobów złóż węglowodorów - zadanie ciągłe PSG˝, zaproponowanego przez PIG-PIB do wdrożenia, co będzie możliwe po podjęciu stosownych decyzji w Ministerstwie Środowiska oraz NFOŚiGW. Należy przy tym pamiętać, że informacje o zasobach, aby były rzetelne, muszą być oparte na rzetelnych danych geologicznych pochodzących z bieżących i przyszłych robót geologicznych, a zatem zależą także od jakości danych i tempa ich przekazywania przez koncesjobiorców.

   7. Interpelacja w sprawie niekorzystnego sposobu udzielania koncesji przedsiębiorcom zainteresowanym poszukiwaniem gazu z łupków (znak: SPS-023-24038/14)

   W opinii MŚ wszyscy zainteresowani oraz spełniający wymogi formalne otrzymali możliwość prowadzenia poszukiwań. Do dnia obecnego pozostają wolne obszary nieobjęte koncesjami. Potwierdzeniem opinii MŚ może być również fakt, iż do dotychczas ogłaszanych procedur open door nie zgłosili się żadni chętni przedsiębiorcy.

   8. Interpelacja w sprawie dopuszczenia do nierównego traktowania wnioskodawców ubiegających się o koncesję na poszukiwania gazu z łupków (znak: SPS-023-24039/14)

   W opinii ministra środowiska dokumenty finansowe, którymi musiał wykazać się wnioskodawca, były wystarczające i spełniały wymogi obowiązującego prawa. Same przepisy ustawy Prawo geologiczne i górnicze zarówno z roku 1994, jak i 2011 nie precyzują, jakich dokumentów weryfikujących wiarygodność ekonomiczną powinno się żądać od wnioskodawcy, zatem organ koncesyjny musi działać w takiej sytuacji zgodnie ze zdrowym rozsądkiem i - co oczywiste - nie może żądać więcej, niż pozwalają mu przepisy prawa.

   9. Interpelacja w sprawie nierzetelnie i przewlekle prowadzonych postępowań administracyjnych w sprawie udzielenia, zmiany lub przeniesienia koncesji na poszukiwanie i (lub) rozpoznawanie gazu z łupków (znak: SPS-023-24040/14)

   Z przepisu art. 35 § 5 K.p.a. wynika, że terminy załatwiania spraw określają czas efektywny, jakim dysponuje organ administracji publicznej załatwiający sprawę na jej rozpatrzenie i podjęcie decyzji.

   Do terminów tych nie wlicza się:

   1) terminów przewidzianych w przepisach prawa dla dokonania określonych czynności przez organ prowadzący postępowanie, inny organ (np. w trybie przewidzianym w art. 106 K.p.a.) oraz strony i uczestników postępowania,

   2) okresów zawieszenia postępowania,

   3) okresów opóźnień powstałych z winy strony,

   4) okresów opóźnień powstałych z przyczyn niezależnych od organu.

   Postępowanie administracyjne w sprawie udzielenia lub zmiany koncesji stanowi skomplikowany proces, wymagający starannych i wnikliwych wyjaśnień. W toku postępowania podejmowane są działania, których nie wlicza się w czas trwania postępowania, w tym m.in. uzupełnienie wniosku przez przedsiębiorcę na wezwanie organu koncesyjnego, stwierdzenie przez właściwego regionalnego dyrektora ochrony środowiska, czy przedmiotowe przedsięwzięcie wymaga przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000, przeprowadzenie oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000, opiniowanie lub uzgadnianie z właściwymi organami współdziałającymi.

   Odnosząc się do powyższego, należy zauważyć, że czas trwania postępowań jest odpowiednio krótszy w każdym z analizowanych przez NIK przypadków.

   W podanych terminach nie uwzględniono również:

   - zasięgnięcia opinii organów współdziałających (14 dni, nie licząc czasu na dostarczenie pism oraz czasu na dostarczenie dowodów odbioru pisma, zwanych dalej ˝zwrotką˝);

   - zawiadomienia stron o możliwości wypowiedzenia się przed zakończeniem postępowania (7 dni, nie licząc czasu na dostarczenie pism oraz czasu na dostarczenie zwrotki), które doliczając czas na dostarczenie korespondencji, same w sobie przekraczają okres 30 dni, tym bardziej że do ww. czynności należy zaliczyć również inne, takie jak:

   - pisma o wszczęciu postępowania,

   - pisma wzywające do uzupełnienia wniosków.

   10. Interpelacja w sprawie niewłaściwego zorganizowania prac Ministerstwa Środowiska przy poszukiwaniu złóż gazu z łupków (znak: SPS-023-24041/14)

   Zagadnienie niewystarczającej obsady kadrowej w Departamencie Geologii i Koncesji Geologicznych, którego jestem świadom, nie zostało w mojej ocenie dostatecznie wnikliwie rozpatrzone przez kontrolerów NIK, a jego przyczyną jest m.in. zamrożenie funduszu płac i szkoleń Ministerstwa Środowiska na poziomie sprzed kilku lat będące rezultatem decyzji podjętych przez Radę Ministrów i kolejnych ustaw budżetowych.

   Równocześnie chciałbym zwrócić uwagę, że zastrzeżenia do działalności organów, w tym ministra środowiska, dotyczą okresu 2007-2012 i nie uwzględniają zmian i usprawnień, które zostały wprowadzone w ostatnim czasie. Dotyczą one również wzmocnienia kadrowego Ministerstwa Środowiska oraz utworzenia w październiku 2013 r. Biura ds. Węglowodorów, które ma się docelowo zajmować kontrolą koncesji węglowodorowych.

   11. Interpelacja w sprawie niepowołania pełnomocnika rządu do spraw rozwoju wydobywania węglowodorów (znak: SPS-023-24042/14)

   Zadania pełnomocnika bądź znajdują się na ostatnim etapie realizacji (koordynowanie i monitorowanie działań w celu modernizacji systemu instytucji i regulacji dla poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania węglowodorów, w szczególności ze złóż niekonwencjonalnych), bądź też są już z powodzeniem wykonywane przez właściwe organy (koordynacja prowadzenia polityki informacyjnej w zakresie poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania węglowodorów).

   Ostateczne wykonanie zadań przewidzianych jako kompetencje pełnomocnika będzie zapewnione po wprowadzeniu proponowanych w projekcie ustawy rozwiązań. Zadania te zostaną zrealizowane m.in. przez utworzone w Ministerstwie Środowiska Biuro do Spraw Węglowodorów. Do ich ostatecznej realizacji przyczyni się również wzmocnienie kadrowe właściwych urzędów, które przewiduje projekt ustawy.

   Koncepcje ekonomiczne, prawne i strategiczne oraz koordynowanie działań związanych z poszukiwaniem, rozpoznawaniem i wydobywaniem węglowodorów odbywają się w Ministerstwie Środowiska przy współpracy innych resortów.

   Podsekretarz stanu

   Sławomir Marek Brodziński

   Warszawa, dnia 7 marca 2014 r.