Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 410

w sprawie zastępstw w placówkach oświatowych i opiekuńczo-wychowawczych

   Szanowna Pani Marszałek! Odpowiadając na interpelację posła na Sejm RP pana Dariusza Piontkowskiego (nr SPS-023-410/11) dotyczącą zastępstw w placówkach oświatowych i opiekuńczo-wychowawczych, pozwolę sobie wyrazić następującą opinię.

   Ad 1. i 2. Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, z późn. zm.) ustawie tej podlegają m.in. nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia nauczycieli działających na podstawie ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.). Do dnia 1 stycznia 2004 r. ustawie Karta Nauczyciela podlegali również wszyscy nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w publicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych działających na podstawie ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 1998 r. Nr 64, poz. 414, z późn. zm.).

   Z dniem 1 stycznia 2004 r. weszły w życie przepisy art. 2 pkt 1 lit. a i b ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 137, poz. 1304), zachowujące moc obowiązującą Karty Nauczyciela wyłącznie wobec tych nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych, którzy byli zatrudnieni w publicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych przed dniem wejścia w życie tej ustawy. W związku z powyższym przepisy ustawy Karta Nauczyciela regulują status jedynie tych nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych placówek opiekuńczo-wychowawczych, którzy zostali zatrudnieni w wymienionych placówkach przed dniem 1 stycznia 2004 r. (art. 1 ust. 1a Karty Nauczyciela).

   Natomiast osoby zatrudniane w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, poczynając od dnia 1 stycznia 2004 r., nie podlegają przepisom ustawy Karta Nauczyciela w jakimkolwiek zakresie, a zatem nie mają do nich również zastosowania przepisy tej ustawy dotyczące zastępstw. Jednocześnie uprzejmie wyjaśniamy, iż ustawą z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. Nr 149, poz. 887) art. 1 ust. 1a ustawy Karta Nauczyciela został uchylony z dniem 1 stycznia 2012 r. W stosunku do nauczycieli, o których mowa w ww. przepisie, zatrudnionych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, ustawę Karta Nauczyciela stosuje się przez okres 2 lat od dnia wejścia w życie ustawy.

   Odnosząc się do kwestii organizacji zastępstw, uprzejmie wyjaśniam, iż w przypadku konieczności zastępstwa nieobecnego nauczyciela dyrektor szkoły lub placówki może:

   - powierzyć nauczycielowi tej szkoły realizację doraźnego zastępstwa (art. 35 ust. 2a ustawy Karta Nauczyciela),

   - zatrudnić nowego nauczyciela na podstawie umowy o pracę na zastępstwo za nieobecnego nauczyciela (art. 10 ust. 7 ustawy Karta Nauczyciela).

   Podjęcie decyzji w sprawie wyboru jednej z ww. form zastępstwa nieobecnego nauczyciela należy do kompetencji dyrektora szkoły. Zgodnie z art. 35 ust. 2a i 3 ustawy Karta Nauczyciela przez godzinę doraźnego zastępstwa rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych, której realizacja następuje w zastępstwie nieobecnego nauczyciela. Wynagrodzenie za godziny doraźnych zastępstw wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy. Przepis art. 30 ust. 6 powołanej ustawy upoważnia organ prowadzący szkołę do określenia, w drodze regulaminu, w szczególności szczegółowych warunków obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny doraźnych zastępstw.

   Z powołanych przepisów jednoznacznie wynika, że w ramach godzin doraźnych zastępstw realizowane są zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze prowadzone bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, tj. zajęcia, o których mowa w art. 42 ust. 2 pkt 1 Karty Nauczyciela. Dla nauczyciela zastępującego są to godziny zajęć wykraczające ponad obowiązujący tego nauczyciela tygodniowy wymiar zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych. Nie ma zatem podstaw do przyjęcia, że są to zajęcia realizowane przez nauczyciela nieodpłatnie. Każdorazowo przyznanie nauczycielowi godziny doraźnego zastępstwa za nieobecnego nauczyciela skutkuje zatem przyznaniem dodatkowego wynagrodzenia, analogicznego do wynagrodzenia za pracę w godzinach ponadwymiarowych. Nauczyciel, który nie otrzymał wynagrodzenia za realizację doraźnych zastępstw, ma prawo wystąpić do sądu pracy z roszczeniem o wynagrodzenie z tego tytułu.

   Należy zwrócić uwagę, że organizacja zastępstw doraźnych ma na celu przede wszystkim zapewnienie opieki uczniom przebywającym na terenie szkoły w czasie przewidzianym tygodniowym rozkładem zajęć, właściwą organizację i wykorzystanie czasu trwania zajęć ujętych w tygodniowym rozkładzie zajęć i właściwą realizację programu kształcenia, wychowania i opieki realizowanego w czasie zajęć ujętych w tygodniowym rozkładzie zajęć. Doraźne zastępstwa winny być tak zorganizowane, by zminimalizować negatywne skutki nieobecności nauczyciela w szkole dla realizowanego procesu dydaktyczno-wychowawczego (m.in. opóźnienia w realizacji programu nauczania). Optymalnym rozwiązaniem jest powierzenie doraźnego zastępstwa nauczycielowi tego samego przedmiotu i zrealizowanie w czasie tego zastępstwa zajęć zaplanowanych przez nieobecnego nauczyciela. W praktyce jednak nie zawsze jest to możliwe i nieobecnego nauczyciela zastępuje często nauczyciel innego przedmiotu. Możliwe jest wówczas zarówno przeprowadzenie w czasie zastępstwa zajęć dydaktycznych z przedmiotu, którego nauczyciel zastępujący naucza, jak też zorganizowanie innych zajęć edukacyjnych, wychowawczych lub opiekuńczych.

   Należy podkreślić, że w czasie doraźnego zastępstwa nauczyciel zobligowany jest do prowadzenia zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych w taki sposób, aby zapewnić uczniom opiekę i właściwe wykorzystanie czasu przebywania w szkole. Z punktu widzenia przysługującego nauczycielowi za przeprowadzenie tych zajęć wynagrodzenia nie ma zatem znaczenia, czy nauczyciel zastępujący posiada taką samą specjalność zawodową jak nauczyciel nieobecny, ani też jaki rodzaj zajęć w czasie zastępstwa zostanie przeprowadzony. Należy ponadto zauważyć, iż doraźne zastępstwa powinny być zorganizowane w taki sposób, aby nie kolidowały z podstawowymi zadaniami nauczycieli, którym zlecono realizację zastępstw. Przydzielenie doraźnych zastępstw pedagogowi, psychologowi czy terapeucie zatrudnionym w danej szkole lub placówce nie może uniemożliwiać im właściwego wykonywania zadań przypisanych do zajmowanego stanowiska.

   Za właściwą organizację zastępstw odpowiada dyrektor szkoły. Zgodnie z art. 7 ustawy Karta Nauczyciela dyrektor szkoły jest przełożonym służbowym wszystkich pracowników szkoły, przewodniczącym rady pedagogicznej. Sprawuje on opiekę nad dziećmi i młodzieżą uczącą się w szkole. Dyrektor szkoły jest odpowiedzialny w szczególności za dydaktyczny i wychowawczy poziom szkoły, zapewnienie w miarę możliwości odpowiednich warunków organizacyjnych realizacji zadań dydaktycznych i opiekuńczo-wychowawczych oraz zapewnienie bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę. W świetle powyższego dyrektor szkoły lub placówki ponosi odpowiedzialność m.in. w przypadku organizacji zastępstwa nieobecnego nauczyciela w sposób niezapewniający bezpieczeństwa uczniom.

   Ad 2. Zgodnie z § 3 ust. 1 rozporządzenia ministra edukacji narodowej z dnia 7 października 2009 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz. U. Nr 168, poz. 1324) nadzór pedagogiczny jest realizowany przez wykonywanie zadań i czynności określonych w art. 33 ustawy, w trybie planowych i doraźnych działań. Działania planowe, w myśl § 3 ust. 2 rozporządzenia, są realizowane przez kuratorów oświaty zgodnie z podstawowymi kierunkami polityki oświatowej państwa w zakresie nadzoru pedagogicznego, ustalanymi przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania na podstawie art. 35 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Kierunki polityki oświatowej państwa w zakresie zadań z zakresu nadzoru pedagogicznego, tj. w zakresie ewaluacji i kontroli od roku szkolnego 2009/2010, są zamieszczone na stronie internetowej Ministerstwa Edukacji Narodowej.

   Doraźne działania w zakresie nadzoru pedagogicznego, w tym kontrole doraźne, zgodnie z § 3 ust. 3 rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego, są realizowane w przypadku, gdy zaistnieje potrzeba podjęcia działań nieujętych w planie nadzoru pedagogicznego. Nie oznacza to, że każdy z pozostałych aspektów pracy szkół i placówek musi być w ciągu roku szkolnego kontrolowany pod względem zgodności z przepisami prawa. Gdyby taka była intencja wprowadzenia kontroli doraźnych, to ustalanie kierunków realizacji zadań z zakresu nadzoru pedagogicznego w oparciu o art. 35 ust. 2 pkt 1 ustawy o systemie oświaty byłoby bezcelowe.

   Minister edukacji narodowej, wypełniając swoje zadania wynikające z art. 35 ustawy o systemie oświaty, pozyskuje od kuratorów oświaty niezbędne informacje o organizacji nadzoru pedagogicznego i o realizacji zadań w tym zakresie, również zadań związanych z przeprowadzaniem kontroli doraźnych. Nie jest jednak celowe z punktu widzenia nadzoru nad wykonywaniem nadzoru pedagogicznego na terenie kraju pozyskiwanie przez ministra informacji o każdej przeprowadzanej przez pracowników kuratoriów oświaty czynności w szkołach lub placówkach. Istota tego zadania została zawarta w § 19 rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego, zgodnie z którym kurator oświaty w każdym roku szkolnym opracowuje i przedstawia ministrowi właściwemu do spraw oświaty i wychowania wnioski wynikające ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego do dnia 31 października.

   Informacje więc o tym:

   - jakich obszarów dotyczyły stwierdzone przez kuratorów oświaty potrzeby, które wpłynęły na decyzję przeprowadzenia w szkole kontroli doraźnej,

   - czy jednym z tych obszarów była zgodność z prawem warunków przydzielania zastępstw za nieobecnych nauczycieli,

   - jaką liczbę szkół objęto kontrolą we wskazanym powyżej zakresie,

   - jakie są wyniki kontroli szkół w tym zakresie

   - mogą być dostępne po przekazaniu przez kuratorów oświaty i opracowaniu wniosków z nadzoru pedagogicznego sprawowanego w roku szkolnym 2011/2012.

   Należy podkreślić, że bezpośredni nadzór nad pracą nauczycieli sprawuje dyrektor szkoły. Natomiast nadzór nad działalnością dyrektora, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, sprawują organ prowadzący szkołę w zakresie spraw finansowych i administracyjnych (art. 34a ust. 1 ustawy), a w zakresie nadzoru pedagogicznego kurator oświaty, który w imieniu wojewody wykonuje zadania i kompetencje w zakresie oświaty na obszarze województwa (art. 31 ust. 1 pkt 1ustawy). Zgodnie z przepisem art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty minister właściwy do spraw oświaty i wychowania sprawuje nadzór pedagogiczny wyłącznie nad:

   - szkołami, zespołami szkół oraz szkolnymi punktami konsultacyjnymi przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej, kształcącymi dzieci obywateli polskich czasowo przebywających za granicą, oraz

   - publicznymi szkołami i placówkami o charakterze eksperymentalnym i publicznymi placówkami kształcenia ustawicznego o zasięgu ogólnokrajowym.

   W przepisach prawa nie przewidziano dla ministra edukacji narodowej możliwości bezpośredniego kontrolowania pracy dyrektorów szkół i placówek oraz nauczycieli w szkołach innych niż powyżej wymienione. Jednocześnie uprzejmie informuję, że do Ministerstwa Edukacji Narodowej sporadycznie wpływają pisma od nauczycieli, którzy nie otrzymali wynagrodzenia z tytułu realizacji doraźnych zastępstw.

   Przedstawiając powyższe wyjaśnienia, uprzejmie proszę Panią Marszałek o ich przyjęcie.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Mirosław Sielatycki

   Warszawa, dnia 29 grudnia 2011 r.