Odpowiedź na interpelację nr 31709

w sprawie szkodliwego wpływu sztucznych barwników spożywczych

Odpowiadający: sekretarz stanu w Ministerstwie Zdrowia Sławomir Neumann

Warszawa, 25-05-2015

W odpowiedzi na interpelację nr 31709 z dnia 18 marca 2015 r. złożoną przez Panią Poseł na Sejm Małgorzatę Niemczyk w sprawie szkodliwego wpływu sztucznych barwników spożywczych, uprzejmie proszę o przyjęcie poniższych wyjaśnień.

Podstawowym aktem prawnym regulującym stosowanie dodatków do żywności w Unii Europejskiej jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008r. w sprawie dodatków do żywności (Dz. Urz. UE L 354, 31.12.2008) oraz rozporządzenie Komisji (UE) nr 1129/2011 z dnia 11 listopada 2011r. zmieniające załącznik nr II do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 poprzez ustanowienie unijnego wykazu dodatków do żywności (Dz. Urz. UE L 295 z dnia 12.11.2011r. ). Od listopada 2011 r. ukazało się ponad 40 zmian do załącznika nr II do rozporządzenia (WE) nr 1333/2008.

Zgodnie z zapisami rozporządzenia 1129/2011, barwniki z grupy karmeli:

- karmel E 150a

- karmel siarczynowy E 150b

- karmel amoniakalny E 150c

- karmel amoniakalno-siarczynowy E 150d

są barwnikami dopuszczonymi do szeregu środków spożywczych w dawce zgodnej z dobrą praktyką produkcyjną (quantum satis).

Stosowanie substancji dodatkowych, w tym barwników, do żywności musi odbywać się pod ściśle określonymi warunkami. Najważniejszym kryterium jest ich bezpieczeństwo, tzn. że przy dozwolonym poziomie substancje dodatkowe nie stanowią zagrożenia dla zdrowia lub życia człowieka. Ponadto ich użycie musi być technologicznie uzasadnione i nie może wprowadzać konsumenta w błąd.

Barwniki są dodawane do środków spożywczych w celu nadania lub przywrócenia barwy produktom. Podobnie jak inne substancje dodatkowe, mogą być dodawane do żywności na zasadzie dobrowolności, jednakże po spełnieniu wymagań dotyczących dozwolonych dawek oraz dozwolonych rodzajów żywności, do których można je dodać.

Wszystkie substancje dodatkowe przed dopuszczeniem do stosowania podlegają ocenie pod względem bezpieczeństwa przez niezależne organizacje naukowe.

W Unii Europejskiej niezależne opinie naukowe we wszystkich sprawach związanych z żywnością i jej bezpieczeństwem wydaje EFSA – Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (wcześniej, do maja 2003 r., rolę tę pełnił Komitet Naukowy ds. Żywności).

Ocena substancji dokonywana jest na podstawie dokumentacji, udostępnianej zazwyczaj przez wnioskodawcę. Dokumentacja ta musi zawierać chemiczną identyfikację dodatku, opisywać jego proces produkcyjny, metody analizy i reakcji oraz ewentualne procesy, które będą zachodzić w żywności, a w razie potrzeby podawać także proponowane zastosowania i dane toksykologiczne. Dane toksykologiczne muszą obejmować informacje dotyczące metabolizmu, podchronicznej i chronicznej toksyczności i rakotwórczości, genotoksyczności, toksyczności reprodukcyjnej i rozwojowej oraz, w razie potrzeby, odniesienia do innych badań.

Na podstawie tych danych EFSA określa poziom, poniżej którego pobieranie substancji może zostać uznane za bezpieczne – tzw. akceptowane dzienne pobranie (ADI). Jednocześnie EFSA dokonuje także oszacowania, na podstawie proponowanych zastosowań w różnych środkach spożywczych, czy istnieje możliwość przekroczenia ADI. Jeżeli taka możliwość nie istnieje, stosowanie tego dodatku do żywności jest uważane za bezpieczne.

Ponadto rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności ustanowiło program ponownej oceny dopuszczonych obecnie substancji dodatkowych przez Europejski Urząd do Spraw Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). Szczegóły tego programu zostały następnie ujęte w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 257/2010 z dnia 25 marca 2010r. ustanawiającym program ponownej oceny dopuszczonych dodatków do żywności zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 w sprawie dodatków do żywności (Dz. Urz. UE L 80, 26.03.2010, str. 19).

W ramach ponownej oceny bezpieczeństwa substancji dodatkowych dopuszczonych do żywności, Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) w 2011 roku dokonał oceny bezpieczeństwa barwników z grupy karmeli (opinia EFSA z dnia 7 lutego 2011 r. opublikowana w EFSA Journal 2011; 9 (3):2004). EFSA ustalił grupowe akceptowane dzienne pobranie (ADI) dla wszystkich karmeli (E 150a, b, c, d) na poziomie 0-300 mg/kg masy ciała/dzień, w tym indywidualne ADI dla karmelu amoniakalnego E 150 c wynoszące 0-100 mg/kg masy ciała/dzień. Ograniczenie ADI dla karmelu amoniakalnego wynika z zastrzeżeń odnośnie działania immunotoksycznego związku o nazwie 2-acetylo-4-tetrahydroksy-butyloimidazolu (THI) obecnego w karmelu E 150c.

Odnosząc się do wskazanego przez Panią Poseł związku o nazwie 4-metyloimidazol (4-MEI) należy stwierdzić, że tworzy się on w wyniku reakcji amoniaku z cukrami redukującymi, proces ten zachodzi podczas produkcji karmelu amoniakalnego E 150 c oraz karmelu amoniakalno-siarczynowego E 150d. 4-MEI nie wykazuje działania genotoksycznego (zarówno in vitro jak in vivo), tym niemniej, podczas badań na zwierzętach zaobserwowano niekorzystny wpływ tego związku na system neurologiczny. Działanie to występowało jednakże przy dawkach bliskich wartości LD₅₀ dla 4-MEI (jest to wartość określająca toksyczność ostrą badanej substancji). 4-MEI wykazywał również działanie kancerogenne w badaniach na myszach, jednakże działanie to ujawniało się dopiero powyżej pewnego progu. Wartością progową była dawka substancji uznana za NOAEL (no observed adverse effect level), czyli dawka, przy której nie obserwowano szkodliwego wpływu związku na badane zwierzęta.

EFSA uznał za konieczne ustalenie limitu 4-MEI w karmelach E 150c oraz E 150d na tak niskim poziomie, jak tylko jest możliwy do osiągnięcia przy zastosowanym procesie produkcji ww. karmeli. Specyfikacje dla karmeli E 150c oraz E 150d zawierają zatem wymaganie odnośnie maksymalnego dopuszczalnego poziomu 4-MEI w tych barwnikach – 200 mg/kg dla karmelu E 150c oraz 250 mg/kg dla karmelu E 150d (w przeliczeniu na ekwiwalent bazy barwnika, tzn. w przeliczeniu na produkt o intensywności barwy wynoszącej 0,1 jednostki absorbancji). Specyfikacje dla substancji dodatkowych, w tym karmeli E 150c oraz E 150 d, są zawarte w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 231/2012 z dnia 9 marca 2012 r. ustanawiającym specyfikacje dla dodatków do żywności wymienionych w załącznikach II i III do rozporządzenia (WE) nr 1333/2008 Parlamentu Europejskiego i rady (Dz. Urz. UE L 83 z 22.03.2012 r.).

Należy podkreślić, że w związku z wprowadzeniem limitów dla 4-MEI w karmelach E 150c oraz E 150d, narażenie konsumenta na 4-MEI wynikające ze stosowania ww. karmeli E w żywności jest niższe od wartości progowych, powyżej których obserwowano niekorzystne działanie 4-MEI na organizm badanych zwierząt. Obecność związku 4-MEI w karmelu amoniakalnym E 150c oraz amoniakalno-siarczynowym E 150d na poziomach nieprzekraczających limitów ustalonych w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 231/2012 nie stanowi zagrożenia dla zdrowia konsumenta.

W odniesieniu do drugiego wskazanego przez Panią Poseł związku o skrócie „2-MI” nie mogę udzielić informacji, bowiem nie jasne jest, o jaki dokładnie związek chodzi. Wśród ocenianych przez EFSA związków, poza 4-MEI, były także: THI, 5-HMF oraz furan.

Przedsiębiorcy produkujący i wprowadzający do obrotu żywność mają obowiązek przekazywania konsumentom na opakowaniu żywności informacji o składzie danego produktu, co wynika z przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności (…) (Dz. Urz. UEL 304 z 21.11.2011, str. 18). Dotyczy to również informacji o obecności substancji dodatkowych. Zgodnie z przepisami załącznika VII część C tego rozporządzenia w wykazie składników środka spożywczego należy podać funkcję technologiczną, którą określona substancja dodatkowa pełni w danym środku spożywczym, a następnie nazwę tej substancji lub jej numer E. Na tej podstawie konsument ma możliwość wyboru żywności pod kątem jej składu. W obowiązującym ustawodawstwie nie ma podziału na barwniki naturalne czy syntetyczne; nie ma w związku z tym wymogu podawania informacji o rodzaju barwnika na etykiecie środka spożywczego.

Przedsiębiorcy branży spożywczej podlegają kontroli na etapie produkcji i obrotu w zakresie stosowania wymienionych wyżej przepisów prawa żywnościowego przez organy urzędowej kontroli żywności, w tym organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Państwowa Inspekcja Sanitarna działa w oparciu o ustawę z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1263, z późn. zm.) oraz ustawę z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. z 2010 r. Nr 136, poz. 914, z późn. zm.). Bezpośredni nadzór nad działalnością przedsiębiorców branży spożywczej w zakresie bezpieczeństwa żywności, zgodnie z kompetencjami, sprawują państwowi powiatowi lub państwowi graniczni inspektorzy sanitarni zgodnie z właściwością miejscową.

W ramach bieżącego nadzoru organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej kontrolują m.in. stosowanie substancji dodatkowych, jak również oceniają znakowanie środków spożywczych. W trakcie wykonywania czynności kontrolnych w obiekcie prowadzącym produkcję lub obrót żywnością organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej mogą żądać dokumentów potwierdzających, że dany produkt spełnia wymagania określone w przepisach dotyczących bezpieczeństwa żywności. W przypadku stwierdzenia na podstawie kontroli (np. po przeprowadzeniu badań laboratoryjnych), że dana żywność nie spełnia obowiązujących wymagań zdrowotnych może zostać podjęta decyzja o wstrzymaniu wprowadzania do obrotu danego produktu lub o jego wycofaniu z obrotu celem ochrony zdrowia lub życia konsumentów.

Jednakże uprzejmie podkreślam, że żywność znajdująca się w obrocie nie może być niebezpieczna dla zdrowia i życia człowieka, a odpowiedzialność za jej bezpieczeństwo ponosi przedsiębiorca, co wynika z art. 14 i 17 rozporządzenia (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiającego ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołującego Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiającego procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności (Dz. Urz. WE L 31 z 01.02.2002, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, str. 463).

Z upoważnienia

MINISTRA ZDROWIA

SEKRETARZ STANU

Sławomir Neumann

/podpis elektroniczny/