Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 3061
w sprawie udzielania pomocy w szkole dzieciom przewlekle chorym
Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na interpelację pani poseł Bożeny Sławiak, przesłaną przy piśmie pana marszałka Marka Kuchcińskiego z dnia 26 marca 2012 r. (znak: SPS-023-3061/12), w sprawie udzielania pomocy w szkole dzieciom przewlekle chorym uprzejmie wyjaśniam, co następuje.
Edukacja dzieci przewlekle chorych i niepełnosprawnych realizowana jest zgodnie z ich indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami. Zadaniem szkoły powinno być stworzenie tym dzieciom możliwości uczestniczenia we wszystkich rodzajach aktywności na równi ze zdrowymi rówieśnikami, by mogły funkcjonować w dobrym samopoczuciu oraz pełnej sprawności fizycznej i intelektualnej. Decyzję o przyjęciu dziecka przewlekle chorego do wybranej przez rodziców placówki podejmuje każdorazowo dyrektor. Przyjęcie uwarunkowane jest możliwością zapewnienia dziecku, stosownie do rodzaju schorzenia, właściwych warunków pobytu. W wielu wypadkach powoduje to wystąpienie nowych sytuacji, z którymi do tej pory nie stykali się dyrektorzy szkół i przedszkoli oraz wychowawcy i nauczyciele. Zapewnienie optymalnej opieki nad dziećmi przewlekle chorymi jest istotnym celem współpracy resortów oświaty i zdrowia. Elementem tej współpracy było wypracowanie stanowiska w sprawie możliwości podawania leków przez nauczycieli w szkole i przedszkolu. Wypracowane stanowisko nie nakłada na nauczyciela obowiązku podawania leków, a jedynie wskazuje na taką możliwość, uwzględniając konieczność odpowiedniego przygotowania w tym zakresie.
Obowiązek udzielania pierwszej pomocy przez każdego obywatela na miejscu zdarzenia wynika z art. 160 i 162 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.) oraz art. 4 ustawy z dnia 20 października 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. Nr 191, poz. 1410, z późn. zm.). Ponadto rozporządzenie ministra edukacji narodowej i sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz. U. z 2003 r. Nr 6, poz. 68 i 69, z późn. zm.) określiło obowiązek udzielenia uczniowi w sytuacjach zagrożenia zdrowia i życia pomocy przez pracowników szkoły oraz wskazało obowiązek odbycia przez nich przeszkolenia w zakresie udzielania pierwszej pomocy. Pomoc przedmedyczna udzielana przez pracownika szkoły obejmuje: ocenę stanu ucznia (podstawowe parametry życiowe - tętno, oddech, stan świadomości), zabezpieczenie podstawowych funkcji życiowych (w razie potrzeby podjęcie resuscytacji krążeniowo-oddechowej), przeniesienie dziecka w bezpieczne miejsce, ułożenie w pozycji bezpiecznej, wezwanie pomocy doraźnej (zespołu ratownictwa medycznego) oraz powiadomienie rodziców/opiekunów prawnych.
Przepisy ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654) określają, że świadczeniem zdrowotnym są działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania. Odpowiadając na pytanie, kto szkoli dyrekcję lub nauczycieli szkoły, do której uczęszczają dzieci chore na cukrzycę, z zakresu udzielania pierwszej pomocy w przypadku ciężkiej hipoglikemii u jednego z podopiecznych, uprzejmie wyjaśniam, że o sposobie leczenia (podawanie insuliny, leczenie dietetyczne) i postępowania z dzieckiem decyduje lekarz. Zalecenia w tym zakresie zostaną odnotowane w dokumentacji indywidualnej dziecka oraz jako zlecenie na wykonywanie w warunkach domowych i szkolnych takich czynności, jak: samodzielny pomiar poziomu cukru, podawanie insuliny, określanie zapotrzebowania energetycznego (dieta) oraz postępowania w ostrych powikłaniach cukrzycy (hipoglikemii i hypeglikemii). Ustalenie planu leczenia i postępowania oraz edukacja dziecka i jego rodziców odbywają się w oddziale szpitalnym, gdzie dziecko jest leczone. Standard opieki nad dzieckiem obejmuje wiedzę i umiejętności, jakie musi posiadać dziecko i jego rodzice, by móc funkcjonować samodzielnie w warunkach pozaszpitalnych. Dopiero wówczas dziecko może być wypisane ze szpitala do domu. Wykonywanie zaleceń lekarskich wiąże się ze sprawowaniem funkcji opiekuńczej nad dzieckiem. Założenie, że czynności tych nie mogą realizować inne osoby niż pracownicy ochrony zdrowia, uniemożliwiałoby wdrożenie dziecka z cukrzycą i jego rodziców do samoopieki. Umiejętność radzenia sobie z chorobą w warunkach domowych i szkolnych ma bowiem istotny wpływ na efekty leczenia, stan zdrowia i jakość życia dziecka w przyszłości.
Jakkolwiek brak jest przepisów określających szczegółowo te elementy opieki, które mają na celu zachowanie zdrowia dziecka, przyjmuje się, że działania podejmowane przez opiekunów prawnych i faktycznych (nauczycieli i wychowawców) podczas pobytu dziecka w szkole powinny być analogiczne do tych, jakie w podobnych sytuacjach podejmowaliby rodzice dziecka. Przyjęcie odmiennej interpretacji, zgodnie z którą nauczyciele w przedszkolu i w szkole nie mogliby podawać leków zleconych przez lekarza, narażałoby dziecko na utratę zdrowia lub życia, a opiekuna (wychowawcę) na zarzut niewłaściwego sprawowania opieki. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) określa w art. 4, że nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, z poszanowaniem godności osobistej ucznia. Również ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) w art. 6 wskazuje, że nauczyciel zobowiązany jest rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą. Decyzję o przyjęciu dziecka przewlekle chorego do wybranej przez rodziców placówki podejmuje każdorazowo dyrektor. W sytuacji, kiedy dziecko wymaga podawania leków lub innych koniecznych działań, niezbędne jest upoważnienie opiekunów prawnych dziecka dla dyrektora placówki do takich działań, a także uzyskanie pisemnego zobowiązania dyrektora placówki oraz osoby, która będzie realizowała te zadania, do ich podjęcia. Należy podkreślić, że odpowiedzialność za leczenie dziecka spoczywa na rodzicach i lekarzu, który sprawuje opiekę zdrowotną nad dzieckiem z cukrzycą. Nauczyciele w szkole pełnią jedynie funkcję wspierającą i służą pomocą w nagłych sytuacjach, co określono w stanowisku ministerstwa zdrowia.
Uwzględniając konieczność działań edukacyjnych nauczycieli i wychowawców poprzez organizowanie szkoleń, Ministerstwo Zdrowia nawiązało w tym celu współpracę z Polską Federacją Edukacji w Diabetologii. W ramach zadań publicznych zlecanych organizacjom pozarządowym przez ministra zdrowia w roku 2012 r. zaplanowano zadanie: Edukacja nauczycieli i wychowawców na temat udzielania pomocy przedlekarskiej oraz innych działań służących wsparciu dziecka przewlekle chorego w czasie pobytu w przedszkolu i szkole, na które zabezpieczono w budżecie środki w wysokości 200 000 zł. Wiedza zdobyta przez nauczycieli podczas szkoleń będzie służyła wsparciu dziecka w placówce oświatowej oraz niwelowaniu lęku wynikającego z braku wiedzy o możliwości udzielenia dziecku pomocy w sytuacjach nagłych.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Aleksander Sopliński
Warszawa, dnia 17 kwietnia 2012 r.