Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 23967

w sprawie ustawy o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność, tzw. ustawy abolicyjnej, w zakresie procedur dotyczących umorzenia składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą

   Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na wystąpienie z dnia 28 stycznia 2014 r., znak: SPS-023-23967/14, dotyczące interpelacji posła Henryka Siedlaczka w sprawie ustawy o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność, tzw. ustawy abolicyjnej, w zakresie procedur dotyczących umorzenia składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, w oparciu o stanowisko członka Zarządu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, uprzejmie wyjaśniam, co następuje.

   Zgodnie z zapisem art. 1 ust. 14 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 r. poz. 1551), zwanej dalej ustawą abolicyjną, w okresie od dnia złożenia wniosku o umorzenie do dnia uprawomocnienia się decyzji o umorzeniu lub odmowie umorzenia należności postępowanie egzekucyjne ulega zawieszeniu. Wobec powyższego stwierdzić należy, iż brak jest podstaw do umorzenia postępowania egzekucyjnego ze względu na złożenie przez dłużnika wniosku o umorzenie należności na podstawie przepisów ustawy abolicyjnej. Jednocześnie członek Zarządu ZUS wyjaśnia, że postanowienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego wydawane jest bezzwłocznie po uprawomocnieniu się decyzji o umorzeniu należności na podstawie przepisów ustawy abolicyjnej.

   Odnosząc się do zapytania pana posła Henryka Siedlaczka dotyczącego żądania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych od przedsiębiorcy składającego wniosek o umorzenie należności dodatkowych dokumentów dotyczących np. otrzymanej pomocy de minimis, członek Zarządu ZUS informuje, iż ZUS może żądać od przedsiębiorcy, poza wnioskiem, dodatkowych dokumentów, w przypadku gdy złożenie wniosku o umorzenie należności na podstawie ustawy abolicyjnej wiąże się również z zawieszeniem postępowania egzekucyjnego. Wyjaśnić w tym miejscu należy, iż co prawda w ogłoszonej w dniu 21 listopada 2013 r. decyzji Komisja Europejska stwierdziła, że przewidziane w ustawie abolicyjnej umorzenie należności z tytułu nieopłaconych składek nie stanowi pomocy publicznej, jednakże określone przepisami tej ustawy zawieszenie postępowania egzekucyjnego nie było przedmiotem zgłoszenia, a tym samym decyzji Komisji Europejskiej. Wobec powyższego dokonana przez Komisję Europejską ocena ustawy abolicyjnej w zakresie umorzenia należności z tytułu nieopłaconych składek na podstawie ustawy abolicyjnej nie ma wpływu na realizację przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych jako organ udzielający pomocy obowiązku polegającego na badaniu zawieszenia postępowania egzekucyjnego pod kątem przepisów z zakresu pomocy publicznej.

   Mając powyższe na uwadze, przedsiębiorca występujący z wnioskiem o umorzenie należności na podstawie przepisów ustawy abolicyjnej, w przypadku gdy zachodzi jednocześnie konieczność zawieszenia postępowania egzekucyjnego, zgodnie z art. 37 ust. 1 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej (Dz. U. z 2007 r. Nr 59, poz. 404, z późn. zm.) powinien przedstawić wszystkie zaświadczenia o pomocy de minimis, które otrzymał w roku, w którym ubiega się o pomoc publiczną, oraz w ciągu dwóch poprzedzających go lat, albo oświadczenie o wielkości pomocy de minimis otrzymanej w tym okresie lub przedstawić oświadczenie o nieotrzymaniu takiej pomocy. Wyżej wymieniony przepis oraz przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 marca 2010 r. w sprawie zakresu informacji przedstawianych przez podmiot ubiegający się o pomoc de minimis (Dz. U. Nr 53, poz. 311), a także rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 2010 r. w sprawie informacji składanych przez podmioty ubiegające się o pomoc de minimis w rolnictwie lub rybołówstwie (Dz. U. Nr 121, poz. 810) nakładają na przedsiębiorcę również obowiązek złożenia wypełnionego ˝Formularza informacji przedstawianych przy ubieganiu się o pomoc de minimis˝ lub w przypadku ubiegania się o pomoc de minimis w rolnictwie lub rybołówstwie wypełnionego ˝Formularza informacji przedstawianych przez wnioskodawcę˝. Ponadto, uwzględniając zapisy komunikatu Komisji w sprawie zmiany metody ustalania stóp referencyjnych i dyskontowych (Dz. U. UE C 14 z dnia 19 stycznia 2008 r.), przedsiębiorca powinien również przedstawić oświadczenie zawierające informacje niezbędne do ustalenia kategorii ratingowej, a w konsekwencji do obliczenia wartości udzielonej pomocy publicznej.

   Przedstawiając powyższe wyjaśnienia, członek Zarządu ZUS podkreśla, że stanowisko w kwestii konieczności stosowania przepisów o pomocy publicznej do zawieszenia postępowania egzekucyjnego w związku ze złożonym wnioskiem o umorzenie należności z tytułu nieopłaconych składek na podstawie przepisów ustawy abolicyjnej zostało potwierdzone przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów pismem z dnia 16 stycznia 2014 r. (w załączeniu*⁾).

   Odnosząc się do kwestii umorzenia na podstawie przepisów ustawy abolicyjnej składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres objęty przepisami ustawy abolicyjnej, w przypadku gdy składki na ubezpieczenia społeczne zostały wyegzekwowane w trakcie postępowania komorniczego, członek Zarządu ZUS wyjaśnił, iż zgodnie z zapisem art. 1 ust. 1 ustawy abolicyjnej umarza się nieopłacone składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe oraz wypadkowe z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności za okres od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r., zgodnie natomiast z art. 1 ust. 6 ustawy abolicyjnej tylko umorzenie wyżej wymienionych składek skutkuje również umorzeniem składek na ubezpieczenie zdrowotne. Mając powyższe na uwadze, uprzejmie informuję, iż brak jest podstaw prawnych do umorzenia na podstawie przepisów ustawy abolicyjnej składek na ubezpieczenie zdrowotne, w sytuacji gdy na koncie dłużnika, na dzień złożenia wniosku, brak było zadłużenia z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne za ten sam okres. Pragnę jednak zwrócić uwagę, że przedsiębiorca, który nie może skorzystać z zapisów ustawy abolicyjnej z uwagi na fakt, iż na jego koncie figurują wyłącznie składki na ubezpieczenie zdrowotne, może wystąpić do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z wnioskiem o umorzenie tych należności lub rozłożenie ich na raty na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1442, z późn. zm.).

   W odpowiedzi na pytanie pana posła Henryka Siedlaczka dotyczące terminu, do którego Zakład Ubezpieczeń Społecznych będzie wydawał ubezpieczonym decyzje wyłączające z ubezpieczeń za okres objęty ustawą abolicyjną, wyjaśniam, że zgodnie z wprowadzoną przez ustawę z dnia 16 września 2011 r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz. U. Nr 232, poz. 1378) zmianą zapisu art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przedawnienie należności z tytułu nieopłaconych składek, którego bieg rozpoczął się w dniu 1 stycznia 2012 r. lub później, wynosi pięć lat. Równocześnie ustawa o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców wprowadziła przepisy przejściowe regulujące przedawnienie, w przypadku gdy jego bieg rozpoczął się przed dniem 1 stycznia 2012 r. Zgodnie z art. 27 wyżej wymienionej ustawy do przedawnienia należności z tytułu składek, dla których bieg przedawnienia rozpoczął się przed dniem 1 stycznia 2012 r., stosuje się 5-letni okres przedawnienia liczony od 1 stycznia 2012 r., chyba że przedawnienie zgodnie z dotychczasowymi przepisami nastąpiłoby wcześniej. Konsekwencją powyższych zmian jest okoliczność, iż w stosunku do należności objętych ustawą abolicyjną stosuje się 5-letni okres przedawnienia liczony od 1 stycznia 2012 r., chyba że przedawnienie należności zgodnie z dotychczasowymi przepisami nastąpiłoby przed 1 stycznia 2017 r. Zgadzam się z twierdzeniem zawartym w interpelacji, iż okres ten może ulec wydłużeniu ze względu na zapis art. 24 ust. 5f ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym w przypadku wydania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzji ustalającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym podstawę wymiaru składek lub obowiązek opłacania składek na te ubezpieczenia, bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna. Członek Zarządu ZUS zapewnia, że postępowania w wyżej wymienionych sprawach prowadzone będą sprawnie.

   Podkreślenia wymaga również fakt, iż w przypadku gdy płatnik zgłosił do ubezpieczeń osobę nieposiadającą do nich tytułu bądź nie dokonał zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń, okoliczność taka może zostać stwierdzona jedynie w toku postępowania wyjaśniającego lub kontrolnego. Co do zasady płatnik ma obowiązek złożyć odpowiednie dokumenty ubezpieczeniowe. Decyzje wydawane są wyłącznie w sprawach spornych, po zakończeniu wskazanych postępowań. Podkreślić również należy, że od decyzji oddziału ZUS przysługuje odwołanie do sądu i dopiero prawomocny wyrok sądu jest wiążący dla płatnika składek i ubezpieczonego oraz dla zakładu.

   Ponadto zgodnie z zapisem art. 1 ust. 5 ustawy abolicyjnej, w przypadku gdy Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyda decyzję o podleganiu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym lub decyzję o wysokości zadłużenia z tytułu składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne po dniu wejścia w życie przepisów ustawy abolicyjnej, osoba objęta wyżej wymienioną decyzją będzie mogła złożyć wniosek o umorzenie tych należności w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się tej decyzji. Mając na uwadze przytoczony powyżej zapis, stwierdzić należy, iż osoby, które przed dniem przedawnienia należności otrzymają z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych decyzję wyłączającą z ubezpieczeń społecznych za okres objęty ustawą abolicyjną, będą mogły złożyć wniosek o umorzenie należności w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji o podleganiu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności.

   Odnosząc się do podniesionej w interpelacji poselskiej kwestii żądania złożenia przez przedsiębiorcę składającego wniosek o umorzenie należności deklaracji niepodejmowania w przyszłości działalności gospodarczej, członek Zarządu ZUS wyjaśnia, iż postępowanie takie nie znajduje uzasadnienia w obowiązujących przepisach. Opisana powyżej praktyka dotyczyła jednej terenowej jednostki organizacyjnej ZUS i wynikała z nadinterpretacji przepisów dokonanej przez pracownika tej jednostki. Osoby odpowiedzialne za obsługę klienta zostały ponownie poinstruowane o zakresie dokumentów oraz informacji niezbędnych do rozpatrzenia wniosku o umorzenie należności na podstawie ustawy abolicyjnej. Ponadto kierownik wyżej wymienionej terenowej jednostki organizacyjnej ZUS oraz kierownik referatu odpowiedzialnego za obsługę klientów w celu oceny przez klientów ZUS sposobu przyjmowania wniosków podjęli rozmowy z dłużnikami, którzy wystąpili z przedmiotowym wnioskiem. Z grupy ponad 50 przedsiębiorców, z którymi przeprowadzono rozmowy, tylko jeden płatnik wykazał swoje niezadowolenie ze sposobu obsługi wniosku, natomiast pozostali płatnicy wyrażali pozytywne opinie na temat jakości obsługi w trakcie składania wniosku o umorzenie należności. Kierownik terenowej jednostki organizacyjnej ZUS przeprosiła niezadowolonego płatnika za zaistniałą sytuację. Klient przyjął przeprosiny, wyrażając również zadowolenie z faktu zainicjowania rozmowy przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

   Odpowiadając na pytanie dotyczące trybu postępowania, w przypadku gdy dłużnik wystąpił z wnioskiem o umorzenie należności na podstawie przepisów ustawy abolicyjnej, a należności z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne zostały wcześniej zabezpieczone przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w formie hipoteki przymusowej, członek Zarządu ZUS wyjaśnia, iż zakład nie przewiduje specjalnego trybu postępowania w opisanym powyżej przypadku. Zgodnie z ustawą z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2013 r. poz. 707, z późn. zm.) hipoteka to ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości służące zabezpieczeniu wierzytelności wynikającej ze stosunku prawnego. Wobec powyższego wpis hipoteki służy wyłącznie zabezpieczeniu wierzytelności w postaci nieopłaconych należności z tytułu składek. Wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, tj. umorzenie należności na podstawie przepisów ustawy abolicyjnej lub ich dobrowolne uregulowanie przez zobowiązanego, pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki z mocy art. 94 wyżej wymienionej ustawy. Mając na uwadze powyższe wyjaśnienia, pragnę poinformować, że w przypadku gdy należności z tytułu nieopłaconych składek przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność zostały zabezpieczone w formie hipoteki na nieruchomości, ewentualne wpłaty dokonywane przez wyżej wymienioną osobę mają na celu pokrycie należności z tytułu nieopłaconych składek, nie zaś z tytułu hipoteki przymusowej. Wyjaśniam ponadto, iż kwoty wpłacone przez osobę ubiegającą się o umorzenie należności na podstawie przepisów ustawy abolicyjnej mogą być zaliczone na poczet bieżących składek lub zwrócone wyłącznie w wypadku, gdy dłużnik dokona wpłaty po dniu złożenia wniosku o umorzenie należności, gdyż takie wpłaty podlegają rozliczeniu na należności niepodlegające umorzeniu, z uwzględnieniem zasad określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 78, poz. 465, z późn. zm.). W przypadku natomiast, gdy na koncie stwierdzono wyłącznie należności podlegające umorzeniu, wszystkie wpłaty dokonane po dniu złożenia wniosku o umorzenie należności podlegają zaliczeniu na poczet przyszłych składek lub na wniosek zainteresowanego są zwracane po uprawomocnieniu się decyzji o umorzeniu należności.

   W związku z przedstawioną w interpelacji pana posła Henryka Siedlaczka informacją w sprawie nieprawidłowości polegających na przeksięgowywaniu składek opłaconych przez pracodawcę za pracowników na jego konto i pomniejszeniu tym samym zadłużenia za pracodawcę, należy przede wszystkim wyjaśnić obowiązujące zasady rozliczania dokonywanych przez płatników składek wpłat na poczet należności z tytułu składek, wynikające z rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

   Zgodnie z § 11 wyżej wskazanego rozporządzenia wpłaty dokonane przez płatnika podlegają rozliczeniu za dany miesiąc kalendarzowy na podstawie deklaracji oraz raportów lub deklaracji korygującej oraz raportów korygujących, zgodnie z oznaczeniem dokonanym przez płatnika składek na dokumencie płatniczym. Natomiast w przypadku gdy wpłata składek na ubezpieczenia społeczne jest niższa od kwot należnych składek wykazanych w deklaracji za dany miesiąc kalendarzowy, to zgodnie z § 12 tegoż rozporządzenia w pierwszej kolejności rozlicza się ją na pokrycie należnych składek na fundusz emerytalny i otwarte fundusze emerytalne. Kwoty składek na fundusz emerytalny podlegają w odniesieniu do każdego ubezpieczonego rozliczeniu proporcjonalnie do kwoty należnych składek za tego ubezpieczonego, do łącznej kwoty należnych składek na dany fundusz wynikającej z rozliczenia dokonanego w deklaracji za dany miesiąc kalendarzowy. Pozostałą po pokryciu należności tych funduszy część wpłaty rozlicza się proporcjonalnie na pokrycie składek należnych na pozostałe fundusze (rentowe, chorobowy i wypadkowy).

   Jeżeli więc w deklaracji rozliczeniowej za dany miesiąc kalendarzowy zostały wykazane składki za pracowników oraz pracodawcę, to wpłaty dokonane za ten miesiąc podlegają rozliczeniu na zasadach przedstawionych powyżej. Nie ma możliwości pokrycia z danej wpłaty wyłącznie składek za pracowników i pozostawienia niepokrytych składek za pracodawcę, ponieważ zarówno pracownicy, jak i pracodawca są ubezpieczonymi, o których mowa w art. 4 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W tym przypadku nie ma znaczenia, z jakiego tytułu (czy to zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, czy też prowadzenia działalności pozarolniczej) dana osoba podlega ubezpieczeniom społecznym.

   W przypadku gdy płatnik składek wpłaci w obowiązującym terminie składki na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Emerytur Pomostowych, ubezpieczenie zdrowotne lub na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, jednakże nie wskaże, jakiego okresu dotyczy wpłata, wówczas wpłatę zalicza się w pierwszej kolejności na pokrycie należności z danego tytułu, poczynając od należności o najwcześniejszym terminie płatności, z uwzględnieniem zasad rozliczeń przedstawionych powyżej.

   Równocześnie członek Zarządu ZUS zapewnia, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych dokłada wszelkich starań w celu prawidłowej i sprawnej realizacji przepisów ustawy abolicyjnej.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Marek Bucior

   Warszawa, dnia 20 lutego 2014 r.