Odpowiedź na interpelację nr 30635

w sprawie opłat za oświetlenie dróg

Szanowny Panie Marszałku,

w odpowiedzi na interpelację posła Wojciecha Ziemniaka nr 30635 z dnia 29 stycznia br. (przekazaną przez Ministerstwo Gospodarki dnia 9 lutego br.) w sprawie opłat za oświetlenie dróg, przedstawiam następujące wyjaśnienia.

Na wstępie należy wyjaśnić, iż artykuł 18 ustawy Prawo energetyczne w obowiązującym dziś brzmieniu powstał w wyniku wprowadzenia zmian do przedmiotowej ustawy przez ustawę z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2010 r. Nr 80 poz. 526 z późn. zm.). Art. 61 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego rozszerzył obowiązek finansowania oświetlenia dróg publicznych przez gminy z dróg będących własnością gminy do wszystkich dróg znajdujących się na terenie gminy, z wyłączeniem autostrad i dróg ekspresowych w rozumieniu przepisów o autostradach płatnych. W poprzednim stanie prawnym finansowanie oświetlenia ulic, placów i dróg także należało do zadań własnych gmin, ale jedynie w odniesieniu do tych dróg, które znajdowały się na terenie gminy i których gmina była zarządcą. Oświetlenie dróg nie będących w zarządzie gminy finansowane było z budżetu państwa. Rozszerzenie obowiązku finansowania przez gminy oświetlenia ulicznego o wszystkie drogi znajdujące się na terytorium gminy, z wyjątkiem autostrad i dróg ekspresowych w rozumieniu ustawy o autostradach płatnych, wynikało z przeprowadzanej w tym czasie reformy systemu finansów samorządu terytorialnego, której celem miała być zmiana warunków funkcjonowania samorządów terytorialnych, decentralizacja funkcji państwa oraz przeniesienia części dochodów państwa do samorządów. Nałożenie na gminy dodatkowego obowiązku jakim jest finansowanie oświetlenia ulicznego wszystkich dróg znajdujących się na terenie gminy, z wyłączeniem autostrad i dróg ekspresowych w rozumieniu przepisów o autostradach płatnych, wiązało się z przekazaniem gminom dodatkowych dochodów m.in. na ten cel. Przepisy ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego zwiększyły udział jednostek samorządu terytorialnego we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych z 5% do 6,71% natomiast od osób fizycznych z 27,6% do 39,34%.

Podkreślenia wymaga fakt, iż w przedmiotowej sprawie zajął stanowisko Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 31 maja 2005 r., w którym uznał, iż zmiany prawne dotyczące rozszerzenia obowiązku finansowania oświetlenia dróg publicznych przez gminy są zgodne z postanowieniami Konstytucji RP.

Zatem na podstawie obecnego art. 18 ust. 1 pkt 2 i 3 tej ustawy do zadań własnych gminy w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe należy planowanie oświetlenia miejsc publicznych i dróg znajdujących się na terenie gminy oraz finansowanie oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych, znajdujących się na terenie gminy. Przez finansowanie oświetlenia ustawa - Prawo energetyczne rozumie finansowanie kosztów energii elektrycznej pobranej przez punkty świetlne oraz koszty ich budowy i utrzymania (art. 3 pkt 22 ustawy). Przepisom ustawy – Prawo energetyczne odpowiada art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, z późn. zm.), zgodnie z którym do zadań własnych gminy należy zaspokajanie potrzeb wspólnoty, w tym m.in. zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną oraz gaz. Nie powinno budzić wątpliwości, że zapewnienie oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych znajdujących się na terenie gminy jest zbiorową potrzebą wspólnoty jaką jest gmina.

Przy czym finansowanie oświetlenia dróg publicznych przez gminę obejmuje wszystkie drogi publiczne za wyjątkiem autostrad i dróg ekspresowych, w rozumieniu przepisów o autostradach płatnych. Zgodnie z art. 1 ust. 2 i 4 ustawy z dnia 27 października 1994 r. o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym (Dz. U. z 2012 r. poz. 931 z późn. zm.) Rada Ministrów w drodze rozporządzenia określa autostrady oraz drogi ekspresowe które mogą być budowane i eksploatowane albo wyłącznie eksploatowane jako płatne. Zgodnie z przytoczonymi przepisami wszystkie autostrady, które są wymienione w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 12 lipca 2002 r. w sprawie autostrad płatnych (Dz.U. z 2014 r. poz. 45) stanowią lub będą stanowić drogi krajowe, na których oświetlenie nie będzie finansowane przez gminę. W rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2002 r. nie wymienia się żadnej drogi ekspresowej płatnej. Oznacza to, iż jeśli budowa dróg ekspresowych nie była realizowana w trybie przepisów ustawy o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym, to odpowiedzialnymi za poniesienie kosztów oświetlenia (w tym utrzymania urządzeń oświetlenia) są właściwe gminy, przez które przebiega realizowana inwestycja. Aktualnie żadna z dróg ekspresowych w Polsce nie była i nie jest budowana w trybie ustawy o autostradach płatnych.

Natomiast obowiązek uiszczania opłaty elektronicznej nałożony na przejeżdżających odcinkami dróg krajowych wynika z przepisów ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz.U. z 2013 r. poz. 260 z późn. zm.). Zgodnie z art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy o drogach publicznych korzystający z dróg publicznych są obowiązani do ponoszenia opłat za przejazdy po drogach krajowych pojazdów samochodowych, za które uważa się także zespół pojazdów składający się z pojazdu samochodowego oraz przyczepy lub naczepy o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony, w tym autobusów niezależnie od ich dopuszczalnej masy całkowitej. W tym miejscu należy podkreślić, iż wyłączenie z finansowania przez gminę oświetlenia odcinków autostrad i dróg ekspresowych opiera się na podstawie ww. przepisów ustawy o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym i bez znaczenia pozostaje fakt, iż odcinki te są odcinkami, na których może być pobierana opłata za przejazd w systemie ViaTOLL, gdyż pobieranie tej opłaty wynika z odrębnych przepisów. Zasady oświetlenia odcinków dróg krajowych objętych elektronicznym systemem opłat ViaTOLL są takie same jak w przypadku odcinków dróg na których nie pobiera się tego typu opłaty za przejazd. Niniejsze potwierdza wyrok Sądu okręgowego Elblągu z dnia 23 listopada 2011 r. sygn. akt I CA 309/11 cyt.: „…Artykuł 18 ust. 1 pkt 3 i ust. 3 Prawa energetycznego (tj. Dz. U. z 2006, NR 89, poz. 625 ze zm.) wyłącza obowiązek finansowania oświetlenia dróg publicznych znajdujących się na terenie gminy tylko odnośnie takich dróg ekspresowych, które eksploatowane są jako płatne na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów wydanego w wykonaniu art. 1 ust. 4 ustawy z dnia 27 października 1994 r. o autostradach płatnych oraz o krajowym funduszu drogowym…”, dalej czytamy „…ustawa o drogach publicznych przewiduje w art. 13 różnego rodzaju opłaty za korzystanie z dróg, a w obecnym stanie prawnym także opłatę elektroniczną, o której mowa w ust. 1 pkt 3 tego artykułu w związku z art. 13ha. Nie są to jednak przepisy, które można by zaliczyć do przepisów o autostradach płatnych. …”

Egzekwowanie należności z tytułu oświetlenia dróg gminnych, których obowiązek oświetlenia spoczywa na gminach należy do przedsiębiorstw energetycznych dostarczających energię elektryczną. Natomiast zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2014 r. II CSK 183/13 „Z art. 7 ust. 1 u.s.g. wynika, że zaspokojenie zbiorowych potrzeb wspólnoty, w tym sprawy zaopatrzenia w energię elektryczną, należą do zadań własnych gminy, przy czym ust. 2 art. 7 stanowi, że ustawy określają, które zadania własne gminy mają charakter obowiązkowy. Art. 18 ust. 1 pkt 4 p.e. stanowi, że do zadań własnych gminy w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną należy finansowanie oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych znajdujących się na terenie gminy. Formuła w jakiej ustawodawca wypowiedział się o obowiązku finansowania oświetlenia wskazuje, że mamy do czynienia z zadaniem obowiązkowym gminy, od wykonania którego gmina nie może odstąpić.”

Z poważaniem

Zbigniew Rynasiewicz

Sekretarz Stanu