Odpowiedź na interpelację nr 9840

w sprawie ochrony zdrowia psychicznego Polaków

Odpowiadający: podsekretarz stanu w Ministerstwie Zdrowia Zbigniew Józef Król

Warszawa, 07-03-2017

Szanowny Panie Marszałku,

odpowiadając na interpelację w sprawie m.in. Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego 2011-2015, uprzejmie proszę o przyjęcie poniższych informacji.

Odnosząc się do zagadnień dotyczących ilości lekarzy psychiatrów i specjalistów terapii uzależnień, uprzejmie informuję, iż Według Centralnego Rejestru Lekarzy i Lekarzy Dentystów Rzeczypospolitej Polskiej prowadzonego przez Naczelną Radę Lekarską, liczba lekarzy specjalistów (tj. lekarzy posiadających specjalizację II stopnia lub tytuł specjalisty w danej dziedzinie medycyny) w dziedzinie psychiatrii wynosi 3649, w tym 3483 lekarzy wykonujących zawód (stan na dzień 30.11.2016 r.). Ponadto według ww. rejestru, 725 lekarzy posiada specjalizację I stopnia w dziedzinie psychiatrii, w tym 598 wykonuje zawód. Łączna liczba lekarzy posiadających specjalizację I lub II stopnia, lub tytuł specjalisty w dziedzinie psychiatrii wynosi 4374, w tym 4081 wykonujących zawód. Jednocześnie, według ww. rejestru w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży liczba lekarzy specjalistów wynosi 394, w tym 352 lekarzy wykonujących zawód oraz 42 lekarzy posiada specjalizację I stopnia, w tym 41 wykonuje zawód. Łączna liczba lekarzy posiadających specjalizację I lub II stopnia, lub tytuł specjalisty w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży wynosi 436, w tym 393 wykonujących zawód.

Według danych Centralnego Rejestru Lekarzy RP prowadzonego przez Naczelną Radę Lekarską, liczba lekarzy specjalistów w dziedzinie psychiatrii wyniosła w 2015 r. 4 301, w tym 4 011 wykonujących zawód (stan na dzień 31.12.2015 r.). Dla porównania, 3 673 lekarzy wykonujących zawód posiadało w 2011 r. ww. specjalizację (stan na dzień 31.12.2011 r.). Nastąpił również wzrost o 46% liczby specjalistów z zakresu psychiatrii dzieci i młodzieży z 283 w 2011 r. do 374 w 2015 r. (wg stanu na dzień 31.12.2015 r.).

Dokonując porównania ww. danych z danymi z lat poprzednich należy wskazać, że liczba lekarzy specjalistów w dziedzinie psychiatrii i w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży w Polsce systematycznie rośnie. W porównaniu z 2015 r. liczba specjalistów w dziedzinie psychiatrii wzrosła o 91 (w tym wykonujących zawód o 86), a w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży liczba lekarzy specjalistów wykonujących zawód wzrosła o 21.

Należy również wskazać, że według rejestru lekarzy odbywających szkolenie specjalizacyjne prowadzonego przez Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, w trakcie szkolenia specjalizacyjnego w dziedzinie psychiatrii jest obecnie 841 lekarzy (stan na dzień 8.02.2017 r.), a w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży – 148 lekarzy.

Mając na uwadze powyższe zestawienia liczbowe personelu udzielającego świadczeń w rodzaju opieka psychiatryczna i leczenie uzależnień w latach 2011-2015 zostały przedstawione w poniższej tabeli.

Dziedzina specjalizacji		2011	2012	2013	2014	2015	Porównanie 2011-2015
Psychiatria
Liczba Specjalistów	Wyk. Zawód	3 005	3 129	3 222	3 333	3 397	392
	Wszyscy	3 186	3 302	3 398	3 502	3 558	372
Liczba specjalistów I st.	Wyk. Zawód	668	647	639	624	614	54
	Wszyscy	805	788	777	754	743	62
Razem	Wyk. Zawód	3 673	3 776	3 861	3 957	4 011	338
	Wszyscy	3 991	4 090	4 175	4 256	4 301	310
Psychiatria dzieci i młodzieży
Liczba Specjalistów	Wyk. Zawód	238	253	287	305	333	95
	Wszyscy	275	295	328	345	373	98
Liczba specjalistów I st.	Wyk. Zawód	45	43	43	41	41	4
	Wszyscy	45	43	43	42	42	3
Razem	Wyk. Zawód	283	296	330	346	374	91
	Wszyscy	320	338	371	387	415	95

Tabela 1. Zestawienie liczbowe lekarzy psychiatrów i psychiatrów dzieci i młodzieży wg. stopnia specjalizacji z uwzględnieniem podziału na lekarzy wykonujących i nie wykonujących zawodu w latach 2011-2015.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Centralnego Rejestru Lekarzy RP.

Należy podkreślić, iż pomimo stałego niedoboru liczby specjalistów w dziedzinie psychiatrii (na wybór specjalizacji ma wpływ wielość czynników m.in.: cechy osobowości, odporność na stres, zdolności komunikacyjne, predyspozycje, preferencje, oczekiwania względem przyszłych zarobków czy prestiż specjalizacji), Ministerstwo Zdrowia stara się podejmować działania dążące do wzrostu liczby specjalistów w przedmiotowej dziedzinie poprzez m.in. stwarzanie warunków ułatwiających uzyskiwanie przez jednostki uprawnień do prowadzenia szkolenia specjalizacyjnego oraz zwiększania liczby posiadanych przez nie miejsc szkoleniowych.

Ponadto, działania prowadzone są dwutorowo poprzez zwiększenie liczby osób studiujących na kierunku lekarskim i lekarsko-dentystycznym oraz zmiany w systemie szkolenia specjalizacyjnego lekarzy. Corocznie określany limit przyjęć na kierunki lekarski i lekarsko-dentystyczny w poszczególnych uczelniach ma tendencję wzrostową. Zwiększeniu liczby studentów również sprzyja zainaugurowanie kształcenia na kierunku lekarskim przez kolejne nowe uczelnie wyższe.

Warto podkreślić, że polityka resortu zdrowia konsekwentnie zmierza do zapewnienia wszystkim młodym lekarzom możliwości zrealizowania szkolenia specjalizacyjnego w trybie rezydentury. W 2016 r. na dwa postępowania kwalifikacyjne zostało przydzielone łącznie 235 rezydentur w dziedzinie psychiatrii i 98 w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży.

Podsumowując, Ministerstwo Zdrowia stara się stymulować wzrost liczby specjalistów we wszystkich dziedzinach medycyny, w tym także w dziedzinie psychiatrii i w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży, między innymi poprzez zwiększenie liczby jednostek uprawnionych do prowadzenia szkolenia specjalizacyjnego oraz liczby posiadanych przez nie miejsc szkoleniowych. Obecnie uprawnienia do prowadzenia szkolenia specjalizacyjnego w dziedzinie psychiatrii posiada 99 jednostek dysponujących 1897 miejscami szkoleniowymi (stan na dzień 17.02.2017 r.), natomiast w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży – 29 jednostek dysponujących 244 miejscami szkoleniowymi.

Należy również wskazać, iż umieszczenie psychiatrii dzieci i młodzieży w wykazie dziedzin priorytetowych (rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie określenia priorytetowych dziedzin medycyny - Dz. U. z 2012 r. poz. 1489), powinno przyczyniać się do wzrostu zainteresowania lekarzy podejmowaniem szkolenia specjalizacyjnego w tej dziedzinie ze względu na możliwość ustalenia wyższego zasadniczego wynagrodzenia miesięcznego lekarza rezydenta odbywającego szkolenie specjalizacyjne w ww. dziedzinie w porównaniu z innymi dziedzinami, nie figurującymi w wykazie specjalizacji priorytetowych.

Odnosząc się do pytania dotyczącego programów pilotażowych, uprzejmie proszę o przyjęcie poniższego. Nad projektem tzw. „ustawy pilotażowej” czyli ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw, który umożliwi m.in.: przeprowadzanie programów pilotażowych obecnie trwają prace legislacyjne i w najbliższym możliwym czasie projekt zostanie przekazany pod obrady. Ponadto przygotowany został wstępny projekt aktu wykonawczego do ww. nowelizacji. Należy przy tym zaznaczyć, że przeprowadzenie programu pilotażowego Centrów Zdrowia Psychicznego umożliwi przetestowanie i wdrożenie nowych rozwiązań przede wszystkim w sposób bezpieczny dla pacjentów.

Odpowiadając natomiast na pytania dotyczące realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011-2015 pragnę uprzejmie poinformować, że niezrealizowane zostały zadania, które wymagały pozyskania niezbędnych zasobów finansowych, ale także wynikały z wąskiego horyzontu czasowego harmonogramu Programu w stosunku do szerokiego zakresu zadań wskazanych rozporządzeniem. Minister Zdrowia na etapie opracowywania i przedstawiania wydatków niezbędnych do ujęcia w ustawie budżetowej corocznie wnioskował o przyznanie środków finansowych na realizację Programu, jednakże z uwagi na przyjęte zasady przyznawania środków na realizację nowych zadań, dla których nie określono skutków finansowych w ustawach je wdrażających, takie wnioski nie były uwzględniane przez Ministerstwo Finansów. Należy również zauważyć, że Program nie określał bezwzględnych kwot, które powinny być przeznaczane corocznie, a jedynie zalecane nakłady. Tym samym ograniczenia budżetowe skutkowały brakiem możliwości sfinansowania wielu działalności, bowiem jedyną możliwością wygospodarowania środków na realizację nowych zadań było ograniczenie lub zaprzestanie realizacji obecnych.

Jednocześnie, pragnę zaznaczyć, że projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2017-2022 został w dniu 17 lutego br. przekazany do podpisu Prezesowi Rady Ministrów. Za szczególnie istotne działania wskazane w projekcie programu uznaje się upowszechnienie środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej m.in. poprzez tworzenie warunków do rozwoju Centrów Zdrowia Psychicznego. Stopniowe przechodzenie z modelu „azylowego", opierającego się na izolowaniu osób z zaburzeniami zdrowia psychicznego w dużych szpitalach psychiatrycznych, na model środowiskowy, jest zgodne z kierunkami reform psychiatrii dokonującymi się w państwach rozwiniętych.

Jednocześnie, pragnę zaznaczyć, iż w chwili obecnej jednym z najważniejszych elementów na rzecz poprawy zdrowia psychicznego obywateli jest Narodowy Program Zdrowia na lata 2016-2020 będący aktem wykonawczym do ustawy z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu publicznym (Dz. U. poz. 1916). W Narodowym Programie Zdrowia znajdują się zadania m.in.: polegające na promocji zdrowia psychicznego i profilaktyce zaburzeń psychicznych. Usytuowanie zadań polegających na promocji zdrowia psychicznego i profilaktyce zaburzeń psychicznych jako celu operacyjnego w Narodowym Programie Zdrowia umożliwiło przede wszystkim zapewnienie ich systematycznego finansowania.

Dodatkowo należy podkreślić, iż ustawa o zdrowiu publicznym, poza umożliwieniem uzyskania właściwego poziomu finansowania obecnych zadań (tj. zwiększeniem) przyczyniła się do rozpoczęcia realizacji nowych inicjatyw, dotychczas nieprowadzonych, a niezwykle istotnych dla analizy stanu zdrowia, które wpłyną na poprawę ogólnego stanu zdrowia populacji. Nie można zapominać, iż za zdrowie psychiczne odpowiada wiele czynników np. dobry stan zdrowia fizycznego, który niewątpliwie jest niezbędny dla utrzymania dobrego stanu zdrowia psychicznego.

Wśród zadań zawartych w Narodowym Programie Zdrowia dotyczących obszaru zdrowia psychicznego należy wyróżnić m.in.:

• Prowadzenie działań na rzecz upowszechniania wiedzy na temat zdrowia psychicznego i jego uwarunkowań, kształtowanie przekonań, postaw, zachowań i stylu życia wspierającego zdrowie psychiczne, rozwijanie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach zagrażających zdrowiu psychicznemu,
• Prowadzenie działań na rzecz zapobiegania depresji, samobójstwom i innym zachowaniom autodestrukcyjnym w populacjach o zwiększonym ryzyku,
• Prowadzenie działań na rzecz ochrony zdrowia psychicznego w miejscu pracy, w tym przeciwdziałanie narażeniu na stres, zapobieganie mobbingowi i promowanie zachowania równowagi pomiędzy życiem zawodowym a prywatnym,
• Podnoszenie kompetencji kadr medycznych uczestniczących w realizacji profilaktycznej opieki psychiatrycznej, w tym wczesnego wykrywania objawów zaburzeń psychicznych.

W wyniku realizacji zadań wskazanych w Celu 3 Profilaktyka problemów zdrowia psychicznego i poprawa dobrostanu psychicznego społeczeństwa Narodowego Programu Zdrowia w 2016 r. m.in. opracowano i wydano raport pn. „Priorytetowe działania w obszarze zdrowia psychicznego na lata 2016–2020”, który będzie sprzyjać prowadzeniu działań ukierunkowanych na ochronę i poprawę dobrostanu psychicznego społeczeństwa oraz w okresie od 17 listopada do 31 grudnia 2016 r. przeprowadzono ogólnopolską kampanię informacyjno-edukacyjną pod hasłem „Psychoterapia jest dla ludzi”, której głównym celem było podniesienie świadomości społecznej w zakresie profilaktyki zdrowia psychicznego oraz przeciwdziałanie seksualizacji dzieci i młodzieży. Przedsięwzięcie realizowane było poprzez: nagranie filmu informacyjno-edukacyjnego, prowadzenie akcji promocyjnej na fanpage’u Fundacji na Facebooku, opracowanie i dystrybucję ulotek i plakatów, organizację konferencji prasowej oraz publikacje w prasie, organizację Dnia Otwartego dla wszystkich potrzebujących wsparcia prowadzenie bloga na stronie internetowej Łódzkiej Fundacji Psychoterapii, która była realizatorem kampanii.

Mając na uwadze efekty podjętych działań w 2016 r. w ramach Narodowego Programu Zdrowia z dniem 27 stycznia br. ogłoszono kolejne konkursy na realizację zadań dotyczących m.in.: wczesnego wykrywania zaburzeń psychicznych, ogólnopolskiego programu edukacyjno-informacyjnego na rzecz zapobiegania depresji, samobójstwom i innym zachowaniom autodestrukcyjnym czy zlecenia realizacji kompleksowego badania stanu zdrowia psychicznego społeczeństwa i jego uwarunkowań (EZOP II).

Ponadto, w ramach zapewnienia wsparcia merytorycznego Narodowego Programu Zdrowia w zakresie zadań dotyczących zapobiegania depresji i samobójstwom, z dniem 29 sierpnia 2016 r. powołany został w Ministerstwie Zdrowia, Zespół roboczy ds. prewencji samobójstw i depresji, w skład którego wchodzą przedstawiciele Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego, Głównego Urzędu Statystycznego, organizacji pozarządowych, Policji oraz wielu innych osób, które posiadają bogate doświadczenie i wiedzę w zakresie tematyki samobójstw.

Dotychczasowe działania Zespołu ukierunkowane były m.in. na poprawę systemu gromadzenia danych statystycznych dotyczących samobójstw, w efekcie czego wypracowano i uaktualniono istniejący formularz KSIP 10, który z dniem 1 stycznia 2017 r., został wprowadzony na terenie całego kraju, pod nazwą Zgłoszenie Zamachu/Zachowania Samobójczego.

Kolejnym niezwykle istotnym elementem działań na rzecz poprawy zdrowia psychicznego obywateli jest realizowany obecnie Program zapobiegania depresji w Polsce na lata 2016 – 2020, którego głównym celem jest wzrost poziomu świadomości społecznej na temat zaburzeń depresyjnych poprzez prowadzenie określonych działań profilaktycznych. Realizacja tego celu skupiona jest na trzech etapach działań tj.: opracowaniu rekomendacji w zakresie zapobiegania, wczesnego wykrywania i leczenia depresji w kraju; promocji zdrowia psychicznego na poziomie całego społeczeństwa oraz profilaktyki depresji w wybranych grupach o podwyższonym ryzyku zachorowania.

W opinii Ministerstwa Zdrowia kompleksowe działania prowadzone w ramach Narodowego Programu Zdrowia polegające przede wszystkim na promocji zdrowia psychicznego, profilaktyce zaburzeń psychicznych mogą przyczynić się do poprawy stanu zdrowia obywateli, zmniejszenia występowania kryzysów psychicznych, zamachów samobójczych oraz zmniejszenia ilości zwolnień lekarskich oraz nieobecności w pracy.

Łączę wyrazy szacunku,

Z upoważnienia

MINISTRA ZDROWIA

PODSEKRETARZ STANU

Zbigniew J. Król