Odpowiedź na interpelację nr 33453

w sprawie umożliwienia uchodźcom z Ukrainy podejmowania pracy zgodnie z ich kwalifikacjami zawodowymi

Odpowiadający: minister rodziny i polityki społecznej Marlena Maląg

Warszawa, 22-06-2022

Szanowna Pani Marszałek,

w odpowiedzi na interpelację Pani Poseł Gabrieli Lenartowicz w sprawie umożliwienia uchodźcom z Ukrainy podejmowania pracy zgodnie z ich kwalifikacjami zawodowymi przekazanej wystąpieniem Marszałka Sejmu znak: K9INT33453, uprzejmie przedstawiam poniższe informacje.

Odnośnie pytania dot. usunięcia bariery dostępu do większości zawodów i podejmowania pracy na podobnych zasadach jak obywatele polscy, należy zauważyć, że zgodnie z art. 38 i art. 39 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz. U. poz. 583, 682, 683, 684, 830 i 930), obywatelowi Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest lub był uznawany za legalny udziela się, na jego wniosek, zezwolenia na pobyt czasowy. Obywatel Ukrainy, któremu udzielono zezwolenia na pobyt czasowy, może podejmować pracę w Rzeczypospolitej Polskiej bez zezwolenia na pracę.

W przypadku, gdy dany zawód, w którym pracę chce podjąć obywatel Ukrainy nie jest w Polsce zawodem regulowanym, decyzję o uznaniu zagranicznych kwalifikacji podejmuje bezpośrednio pracodawca. Ma on prawo – ale nie musi – wymagać potwierdzenia równoważności zagranicznego dokumentu z jego polskim odpowiednikiem lub przedłożenia informacji o poziomie wykształcenia uzyskanego za granicą.

W przypadku ubiegania się o pracę w zawodach regulowanych, obywatela Ukrainy obowiązują – co do zasady – takie same wymogi jak obywatela Polski. Jeżeli osoba, która uzyskała kwalifikacje do wykonywania zawodu w Ukrainie, chce w Polsce podjąć pracę w tym zawodzie, musi ubiegać o uzyskanie uprawnień zawodowych, zgodnie z przepisami określającymi zasady wykonywania tego zawodu w Polsce.

Na podstawie art. 26 ust. 2 ustawy o działach administracji rządowej (Dz. U. z 2021 r. poz. 1893), minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego i nauki koordynuje uznawanie kwalifikacji w zawodach regulowanych i działalnościach regulowanych oraz podejmuje działania mające na celu udostępnianie informacji o uznawaniu tych kwalifikacji. Zgodnie z art. 4a ustawy, uznawanie kwalifikacji w zawodach regulowanych oraz uznawanie kwalifikacji do podejmowania lub wykonywania działalności regulowanych oznacza uznawanie tych kwalifikacji w znaczeniu przewidzianym w Unii Europejskiej.

Minister Edukacji i Nauki koordynuje system uznawania kwalifikacji w zawodach regulowanych i działalnościach regulowanych na podstawie przepisów dyrektywy 2005/36/WE, Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych (Dz. Urz. UE L 255 z 30.09.2005, str. 22, z późn. zm.), wdrożonej do polskiego prawodawstwa ustawą z dnia 22 grudnia 2015 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich UE (Dz. U. z 2021 r. poz. 1646.).

Wymienione akty prawne dotyczą zasad uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich UE, EOG i Konfederacji Szwajcarskiej. Natomiast w przypadku kwalifikacji uzyskanych poza UE, EOG i Konfederacją Szwajcarską, uznanie kwalifikacji na terytorium RP następuje zgodnie z przepisami krajowymi. Oznacza to, że nie ma jednolitego systemu umożliwiającego uznanie kwalifikacji nabytych w Ukrainie i innych krajach trzecich, analogicznego do systemu uznawania kwalifikacji nabytych w państwach członkowskich UE, EOG i Konfederacji Szwajcarskiej.

Świadectwa, dyplomy, stopnie naukowe i tytuły naukowe uzyskane na terenie Ukrainy do dnia 20 czerwca 2006 r. są uznawane za równoważne z odpowiednimi polskimi świadectwami, dyplomami, stopniami i tytułami na podstawie Protokołu między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Ukrainy z 1992 r. oraz Konwencji Praskiej z 1972 r. Dyplomy wydane po tej dacie podlegają nostryfikacji.

Postępowania nostryfikacyjne prowadzą odpowiednio uczelnie (dyplomy uzyskane w systemie szkolnictwa wyższego) albo kuratorzy oświaty (świadectwa i dyplomy uzyskane w systemie oświaty). Przepisy regulujące dostęp do poszczególnych zawodów mogą również określać zasady uznawania kwalifikacji nabytych poza UE, jak np. Lekarski Egzamin Weryfikacyjny, Lekarsko-Dentystyczny Egzamin Weryfikacyjny, Farmaceutyczny Egzamin Weryfikacyjny.

Decyzja o ułatwieniu dostępu do zawodu regulowanego osób, które kwalifikacje uzyskały w państwach spoza UE, należy przede wszystkim do ministra kierującego odpowiednim działem administracji rządowej właściwego w sprawach podejmowania lub wykonywania zawodu należącego do tego działu.

W dniu 11 marca 2022 r. minister ds. pracy wystosował pismo do wszystkich resortów z prośbą o rozważenie wprowadzenia wszelkich możliwych ułatwień dla obywateli Ukrainy w uznawaniu kwalifikacji, nabywanych w ramach systemu oświaty i szkolnictwa wyższego oraz w ramach zawodów i działalności regulowanych pozostających w kompetencjach różnych resortów, a także możliwych ułatwień w uzyskiwaniu tych kwalifikacji i dokumentów potwierdzających ich posiadanie przez obywateli ukraińskich w Polsce. Część z resortów nie planuje wprowadzać dodatkowych ułatwień w dostępie do zawodów regulowanych będących w ich kompetencjach. Wynika to z konieczności zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa i jakości usług świadczonych przez osoby wykonujące zawody/działalność regulowaną. Tam, gdzie było to możliwe, zaproponowano i ewentualnie już wdrożono szereg ułatwień.

W zawodzie psychologa umożliwiono – na podstawie art. 64a ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy (…) – realizację świadczeń psychologicznych przez obywateli Ukrainy na rzecz swoich rodaków, którzy nie znają języka polskiego, w tym udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień.

W art. 23a ww. ustawy wprowadzono przepisy, które mają na celu umożliwienie zatrudniania obywateli Ukrainy w strukturach administracji samorządowej oraz w strukturach administracji rządowej, bez konieczności posiadania znajomości języka polskiego potwierdzonej określonym dokumentem. W ramach struktur administracji samorządowej obywatele Ukrainy mogą być zatrudniani na stanowiskach pomocniczych i obsługowych. Z kolei, w strukturach administracji rządowej, obywatele Ukrainy mogą być zatrudniani – zarówno w ramach korpusu służby cywilnej jak i poza korpusem służby cywilnej – na stanowiskach pracy, na którym wykonywana praca nie polega na bezpośrednim lub pośrednim udziale w wykonywaniu władzy publicznej i funkcji mających na celu ochronę generalnych interesów państwa.

Ministerstwo Zdrowia również wprowadziło uproszczony dostęp do wybranych zawodów medycznych (lekarza i lekarza dentysty, pielęgniarki i położnej oraz ratownika medycznego).

W zawodzie kontrolera ruchu lotniczego procedowany jest projekt rozporządzenia Ministra Infrastruktury zmieniającego rozporządzenie w sprawie licencji i świadectw kwalifikacji personelu służb ruchu lotniczego umożliwiający zatrudnienie na stanowiskach praktykanta-kontrolera ruchu lotniczego oraz kontrolera ruchu lotniczego cudzoziemców niewładających językiem polskim, wykonujących czynności lotnicze polegające wyłącznie na zapewnianiu służby kontroli ruchu lotniczego w zakresie kontroli obszaru.

Minister Edukacji i Nauki również podjął szereg działań zmierzających do ułatwienia obywatelom Ukrainy dostępu do zawodów pozostających we właściwości tego ministra.

Po pierwsze, obywatele Ukrainy mogą być zatrudniani w szkole na podstawie art. 15 ustawy – Prawo oświatowe. W tym przypadku nie jest wymagane spełnianie przez zatrudnianą osobę wymagań kwalifikacyjnych, a jedynie posiadanie odpowiedniego przygotowania, które ocenia dyrektor szkoły. Dyrektor szkoły może uznać przygotowanie za właściwe nawet w przypadku braku nostryfikacji dyplomu. Zatrudnienie następuje po uzyskaniu zgody organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad szkołą.

W roku szkolnym 2021/2022 pracę na stanowisku pomocy nauczyciela, o którym mowa w art. 165 ust. 8 ustawy – Prawo oświatowe, mogą podjąć osoby niebędące obywatelami polskimi, które posiadają znajomość języka polskiego w mowie i piśmie w stopniu umożliwiającym pomoc uczniowi, który nie zna języka polskiego albo zna go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki, bez konieczności potwierdzenia znajomości języka polskiego wymaganymi dokumentami.

Na zlecenie Ministerstwa Edukacji i Nauki zostały zorganizowane intensywne kursy języka polskiego (dla ok. 1000 osób) skierowane dla nauczycieli i pracowników oświaty pochodzących z terenów Ukrainy. Celem kursu organizowanego przez Ośrodek Rozwoju Edukacji jest ułatwienie rozpoczęcia pracy w polskiej szkole w charakterze nauczyciela lub pomocy nauczyciela wszystkim zgłaszającym się osobom, które dotychczas pracowały w zawodzie nauczyciela lub były związane z oświatą w Ukrainie. Ukończenie zajęć ułatwi podjęcie pracy w charakterze nauczyciela zarówno w oddziałach klasowych, jak też przygotowawczych.

Podjęcie pracy w Polsce w charakterze nauczyciela akademickiego reguluje ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. z 2021 r. poz. 478.). W przypadku stanowisk wymienionych w ustawie, zatrudnienie osoby, która uzyskała tytuł zawodowy lub stopnień naukowy za granicą jest możliwe, jeżeli legitymuje się posiadaniem dyplomu równoważnego czy to na podstawie przepisów ogólnych, umowy międzynarodowej czy w drodze postępowania nostryfikacyjnego, który pozwoli na posługiwanie się odpowiednim polskim tytułem zawodowym lub stopniem naukowym, wymaganym w ustawie.

Należy wskazać, że zgodnie z obowiązującymi przepisami (art. 116 ust. 4 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce) do celów zatrudnienia nauczyciela akademickiego uczelnia w swoim statucie może ustalić inne, niż określone w art. 116 ust. 1 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce stanowiska dla nauczycieli akademickich oraz wymagania kwalifikacyjne do ich zajmowania. Wobec powyższego, uczelnia może w swoim statucie określić wymagania, które nie odnoszą się wprost do polskich tytułów zawodowych i stopni naukowych.

Dodatkowo, na podstawie art. 46 ust. 2 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy (…) można odstąpić od wymagań dotyczących tytułu albo stopnia określonych w art. 116 ust. 2 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, co umożliwia obywatelom Ukrainy podejmowanie zatrudnienia w polskich uczelniach na stanowiskach nauczycieli akademickich bez konieczności nostryfikacji dyplomu.

Ponadto, Minister Edukacji i Nauki w przekazanych informacjach i rekomendacjach dla jednostek systemu szkolnictwa wyższego i nauki dotyczących działań na rzecz obywateli Ukrainy w związku z wojną w Ukrainie, zawarł zalecenia dotyczące zwalniania przez uczelnie z opłat nostryfikacyjnych lub ich zmniejszania, jak również skracania czasu przeprowadzania procedury nostryfikacyjnej.

Odpowiadając na pytania dotyczące stworzenia procedur dotyczących zatrudniania i podejmowania pracy przez uchodźców z Ukrainy zgodnie z ich kwalifikacjami zawodowymi należy zauważyć, że obywatel Ukrainy, któremu udzielono zezwolenia na pobyt czasowy, może podejmować pracę w Rzeczypospolitej Polskiej bez zezwolenia na pracę, a w przypadku, gdy dany zawód nie jest w Polsce zawodem regulowanym, decyzję o uznaniu zagranicznych kwalifikacji i zatrudnieniu tej osoby zgodnie z posiadanymi przez nią kwalifikacjami podejmuje bezpośrednio pracodawca.

Bariery w podejmowaniu zatrudnienia zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami związane są głównie z barierą informacyjną (np. brak wiedzy o ukraińskich dyplomach i uczelniach wśród pracodawców, brak wiedzy o polskim rynku pracy i jego wymaganiach wśród obywateli Ukrainy), w przypadku zawodów regulowanych – koniecznością nostryfikacji dyplomu i/lub nabycia odpowiednich uprawnień oraz barierą językową (brak wystarczającej znajomości języka polskiego).

Istnieją lub są wprowadzane procedury i narzędzia ułatwiające obywatelom Ukrainy podejmowanie pracy zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami, integrację na rynku pracy i wsparcie w zakresie aktywizacji zawodowej.

Osoby, które pragną uzyskać pisemną informację na temat możliwości uznania zagranicznego dyplomu w Polsce w celu podjęcia pracy lub kontynuacji studiów, mogą skorzystać z systemu KWALIFIKATOR (https://nawa.gov.pl/uznawalnosc/system-kwalifikator) lub złożyć do Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej (NAWA) wniosek o wydanie informacji o zagranicznym dyplomie. KWALIFIKATOR to baza danych, która umożliwia automatyczne sprawdzenie ogólnych informacji o wybranych rodzajach dyplomów ukończenia studiów wyższych uzyskanych za granicą. Pozwala ocenić poziom i status kwalifikacji w państwie ich wydania oraz dowiedzieć się, w jaki sposób dany zagraniczny dyplom lub stopień naukowy jest uznawany w Polsce. Wskazuje także konkretne podstawy prawne, z których wynikają poszczególne uprawnienia posiadacza dyplomu. W bazie dostępne są informacje o ukraińskich dyplomach ukończenia studiów wyższych.

Ponadto, Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej w zakresie swoich kompetencji:

uruchomiło specjalne sekcje w języku ukraińskim z informacjami dla obywateli Ukrainy na wortalu publicznych służb zatrudnienia, przygotowało informacje na strony internetowe, ulotki informacyjne oraz przeprowadziło szereg spotkań z pracownikami powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy oraz pracodawcami w zakresie pomocy dla obywateli Ukrainy;
umożliwiło pracodawcom zgłaszanie do urzędów pracy ofert pracy dedykowanych dla obywateli Ukrainy – oferty te oznaczone są flagą Ukrainy i dostępne w języku ukraińskim w Centralnej Bazie Ofert Pracy (www.oferty.praca.gov.pl);
zainicjowało zatrudnienie w Zielonej Linii (nr 19524) dodatkowych konsultantów posługujących się językiem ukraińskim oraz wydłużenie czasu jej działania;
uruchomiło własną infolinię 22 245 61 05 i skrzynkę email pracaua@mrips.gov.pl dla pracodawców, którzy mają pytania dotyczące zgłaszania ofert pracy dla obywateli Ukrainy.

W urzędach pracy:

wyodrębniono stanowiska do rejestracji obywateli Ukrainy oraz przygotowano ulotki dla uchodźców na temat pomocy urzędów pracy oraz legalnej pracy;
stworzono punkty, w których pracownicy udzielają informacji;
większe miasta stworzyły specjalne centra dla obywateli Ukrainy, gdzie dostępna jest kompleksowa pomoc: społeczna, medyczna i oferty pracy.

Należy zwrócić uwagę, że każdy obywatel Ukrainy może zarejestrować się w urzędzie pracy jako bezrobotny lub poszukujący pracy na takich samych zasadach jak obywatel Polski i korzystać z instrumentów wsparcia. Taką możliwość mają również osoby starsze, tj. kobiety powyżej 60 roku życia i mężczyźni powyżej 65 roku życia.

Wychodząc naprzeciw najczęściej identyfikowanym barierom w podejmowaniu przez obywateli Ukrainy pracy zgodnie ze swoimi kwalifikacjami, tj. niewystarczającą znajomością języka polskiego oraz koniecznością – w przypadku wielu zawodów regulowanych – nostryfikacji dyplomów zaproponowano nowe formy wsparcia lub zaproponowano modyfikację istniejących.

Na podstawie art. 40a ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2022 r. poz. 690, z późn. zm.), wprowadzonym w ramach nowelizacji ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy (…), starosta, na wniosek bezrobotnego lub poszukującego pracy może sfinansować z Funduszu Pracy opłatę pobieraną za postępowanie nostryfikacyjne albo postępowanie w sprawie potwierdzenia ukończenia studiów na określonym poziomie, o którym mowa w art. 327 ust. 3 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.

Ustawą z dnia 8 czerwca 2022 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw wprowadzone zostały kolejne instrumenty mające na celu ułatwienie obywatelom Ukrainy wejście na polski rynek pracy, a mianowicie:

finansowanie z Funduszu Pracy szkoleń z języka polskiego dla obywateli Ukrainy wykonujących zawody medyczne. Uprawnionymi do skorzystania z takich środków będą obywatele Ukrainy, którzy posiadają zgodę na wykonywanie na terytorium RP zawodu lekarza, pielęgniarki lub położnej. Przyjęte rozwiązanie wychodzi naprzeciw konieczności wzmocnienia kadry medycznej w Polsce;
uproszczenie trybu organizacji przez powiatowe urzędy pracy szkoleń grupowych z języka polskiego dla bezrobotnych i poszukujących pracy cudzoziemców w celu ułatwienia podejmowania pracy przez cudzoziemców. Koszty szkoleń z języka polskiego dla cudzoziemców będą finansowane z Funduszu Pracy.

Wskazana wyżej ustawa, po zgłoszeniu poprawek przez Senat, została w dniu 10 czerwca 2022 r. ponownie skierowana do Sejmu.

Mam nadzieję, że przedstawione powyżej informacje i wyjaśnienia uznane zostaną za satysfakcjonujące i wyczerpujące.

Z wyrazami szacunku

Marlena Maląg
Minister Rodziny i Polityki Społecznej