Odpowiedź na interpelację nr 36744

w sprawie zakwalifikowania okresów odbywania praktyk zawodowych w trakcie nauki w zasadniczej szkole zawodowej do okresów nieskładkowych

Odpowiadający: sekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej Stanisław Szwed

Warszawa, 10-11-2022

Szanowna Pani Marszałek,

w odpowiedzi na interpelację Posłów na Sejm RP Pani Iwony Michałek i Pani Magdaleny Sroki w sprawie zakwalifikowania okresów odbywania praktyk zawodowych w trakcie nauki w zasadniczej szkole zawodowej do okresów nieskładkowych, znak: K9INT36744, uprzejmie przedstawiam, co następuje.

Przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 504, z późn. zm.) zawierają katalog okresów składkowych i nieskładkowych oraz określają zasady uwzględniania ich przy ustaleniu prawa do emerytury i jej wysokości.

Wprowadzona od 1999 r. reforma systemu emerytalno-rentowego ma na celu powiązanie prawa do świadczeń z faktem podlegania ubezpieczeniu społecznemu, a tym samym partycypowaniu w tworzeniu środków niezbędnych dla opłacania późniejszych świadczeń. Dlatego też przede wszystkim okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu zatrudnienia czy okresy innej działalności objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego powinny skutkować prawem do świadczenia.

Przyjęte w systemie ubezpieczeń społecznych rozwiązania mają długą historię funkcjonowania i wynikają z ich ewolucji na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Są również ściśle powiązane z przepisami z zakresu prawa pracy.

W kwestii zaliczalności okresu nauki, do okresu zatrudnienia, od którego zależy nabycie uprawnień pracowniczych, należy stwierdzić, że okres praktycznej nauki zawodu, która może być organizowana jako zajęcia praktyczne i praktyki zawodowe, podlega wliczeniu do okresu uprawniającego do świadczeń i uprawnień pracowniczych, o ile uczeń szkoły zawodowej w tym czasie pozostawał w stosunku pracy z danym pracodawcą. Oznacza to, że okres nauki zawodu jest okresem zatrudnienia tylko wówczas, gdy uczeń szkoły zawodowej był jednocześnie zatrudniony przez pracodawcę na podstawie umowy o pracę w celu nauki zawodu lub w celu przyuczenia do wykonywania określonej pracy. Okres zatrudnienia powinien być udokumentowany świadectwem pracy wydanym przez pracodawcę, u którego uczeń zasadniczej szkoły zawodowej był zatrudniony.

Natomiast odbywanie przez ucznia zasadniczej szkoły zawodowej jednocześnie praktycznej nauki zawodu w zakładzie pracy na podstawie umowy zawartej między szkołą a zakładem pracy, a więc niemającej podstawy w stosunku pracy, nie stanowi okresu zatrudnienia i nie podlega wliczeniu do okresu warunkującego nabycie prawa do uprawnień pracowniczych.

Powyższe zasady odnoszą się do uczniów wszystkich szkół zasadniczych i zawodowych odbywających praktyczną naukę zawodu u pracodawcy.

Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi praktyczną naukę zawodu były rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 1992 r. w sprawie organizowania i finansowania praktycznej nauki zawodu, praw i obowiązków podmiotów organizujących tę naukę oraz uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu (Dz. U. poz. 479, z późn. zm.) oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (Dz. U. poz. 278).

Obowiązujące do dnia 15 listopada 1991 r. przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. poz. 267, z późn. zm.) do uprawnień emerytalno-rentowych zaliczały m.in. okresy: pracy wykonywanej przed dniem 1 stycznia 1975 r. na podstawie umowy o naukę zawodu, przyuczenia do określonej pracy lub odbycia wstępnego stażu pracy; umowy te zgodnie z ustawą z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczeniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz. U. poz. 226, z późn. zm.) oraz przepisami wcześniejszymi były jedynymi dopuszczalnymi formami umów indywidualnych, na podstawie których następowało zatrudnianie młodocianych.

Zarówno powołana ustawa, jak i przepisy wcześniejsze (ustawa z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, Dz. U. poz. 6, z późn. zm., oraz dekret z dnia 25 czerwca 1954 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, Dz. U. z 1958 r. poz. 97, z późn. zm.) zawierają to samo rozstrzygnięcie w sprawach zaliczania do uprawnień emerytalno-rentowych wymienionego okresu. Tak więc zaliczeniu do emerytury lub renty podlegały okresy pracy młodocianych zatrudnionych w dopuszczalnej prawem formie.

Z dniem 15 listopada 1991 r. weszła w życie ustawa z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. poz. 450, z późn. zm.). Na warunkach określonych tą ustawą do okresu, od którego zależy prawo oraz wysokość emerytury lub renty, zalicza się m.in. okresy składkowe, tj. okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne z tytułu zatrudnienia pracownika lub podlegania imiennemu ubezpieczeniu społecznemu.

Do takich okresów ustawa zalicza, jako okresy składkowe, okresy zatrudnienia młodocianych na obszarze państwa polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1975 r.

Warunkiem skuteczności zatrudnienia młodocianego przez pracodawcę było zawarcie pisemnej umowy określającej prawa i obowiązki stron. Skutek prawny w postaci zatrudnienia młodocianego nie powstał jednak na gruncie umów zbiorowych, jakie o praktyczną naukę zawodu uczniów zawierały szkoły zawodowe wszystkich typów i szczebli z zakładami pracy. Umowa, której stronami są szkoła i zakład pracy, nie może być źródłem stosunku wzajemnych zobowiązań między uczniem szkoły odbywającym praktykę a zakładem pracy. Praktyczna nauka zawodu ucznia jest dokumentowana świadectwem szkolnym, natomiast młodocianego pracownika - świadectwem pracy.

Tylko świadectwo pracy, umowa o naukę zawodu, o przyuczenie do określonej pracy albo odbycie wstępnego stażu pracy lub zaświadczenie zakładu pracy potwierdzające fakt zawarcia jednej z takich umów mają znaczenie przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń emerytalno-rentowych. Natomiast okres nauki w szkole zawodowej wszystkich typów i szczebli połączony z praktyczną nauką zawodu będącą elementem programu nauczania w szkole (gdy nie została zawarta umowa między zakładem pracy i uczniem) nie podlega uwzględnieniu.

Również obowiązująca od 1 stycznia 1999 r., wspomniana na wstępie, ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanu prawnego w tym zakresie nie zmienia.

W myśl art. 6 ust. 2 pkt 3 ww. ustawy okresami składkowymi są okresy zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1975 r.

Zatem przesłanką zaliczenia do okresu składkowego zatrudnienia młodocianego przed 1 stycznia 1975 r., jest spełnienie warunków określonych ustawą z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczeniu do określonej pracy i warunkach zatrudnienia młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy, która to ustawa wymagała zawarcia przez zakład pracy indywidualnej umowy o praktyczną naukę zawodu z młodocianym (art. 9 ust. 1 powołanej ustawy). Do takiego okresu nie może być uwzględniony fakt odbywania szkolenia praktycznego w ramach nauki w zasadniczej szkole, na podstawie umowy zawartej pomiędzy szkołą a uczniem.

Praktyczna nauka zawodu ucznia szkoły zawodowej jest dokumentowana świadectwem szkolnym, natomiast młodocianego pracownika - świadectwem pracy. Należy tu zauważyć, że na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych tylko świadectwo pracy ma znaczenie przy ustalaniu praw oraz wysokości emerytur i rent. Natomiast okres nauki w szkole zawodowej, jeżeli z uczniem nie została zawarta umowa o pracę, nie podlega uwzględnieniu przy ustalaniu uprawnień emerytalno-rentowych.

Wobec powyższego zaliczeniu do okresów składkowych podlega jedynie okres pracy pracownika młodocianego na podstawie umowy o naukę zawodu/o przyuczenie do określonego zawodu, jeżeli pomiędzy pracownikiem, a zakładem pracy została zawarta indywidualna umowa o naukę zawodu.

Okres ten może zostać uznany jako okres składkowy tylko na podstawie świadectwa pracy/zaświadczenia pracodawcy, w którym stwierdzono, że osoba zainteresowana w trakcie odbywania nauki była równocześnie pracownikiem.

Za okresy składowe uznaje się tylko takie okresy uczęszczania do szkół, w których uczniowie oprócz wykonywania obowiązku nauki teoretycznej pozostawali, jeśli chodzi o zajęcia praktyczne, w stosunku pracy młodocianego pracownika. Wykonywanie natomiast zajęć praktycznych w ramach tzw. praktyki warsztatowej, wynikającej z procesu kształcenia uczniów zawodu, objętych jedynie administracyjnoprawnym stosunkiem między uczniem a szkołą, nie były i nie są okresami wliczanymi do stażu ubezpieczeniowego.

W omawianej sprawie nie można również pominąć jej aspektu finansowego. Wnioskowanie rozszerzenia okresów ubezpieczeniowych o okresy nauki w szkołach zawodowych spowodowałaby wzrost wypłat z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Obecnie stan środków FUS jest taki, że wpływy ze składek nie wystarczają na pokrycie wydatków na świadczenia emerytalno-rentowe. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych jest w związku z tym dotowany z budżetu państwa.

Mając powyższe wyjaśnienia na uwadze uprzejmie informuję, że w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej nie są prowadzone prace zmierzające do zmiany obowiązujących w tej materii rozwiązań.

Z wyrazami szacunku

z up. MINISTRA RODZINY I POLITYKI SPOŁECZNEJ
Stanisław Szwed
Sekretarz Stanu