Odpowiedź na interpelację nr 1746

w sprawie wprowadzenia prewencji suicydalnej do szkół

Odpowiadający: podsekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej Paulina Piechna-Więckiewicz

Warszawa, 26-03-2024

Szanowna Pani Posłanko,

kryzys zdrowia psychicznego dzieci, młodzieży i dorosłych jest wynikiem wielu czynników. Problemy emocjonalne w domu i szkole, zaburzenia psychiczne, depresja, używanie substancji psychoaktywnych mają wpływ na rozmiar problemu jakim są samobójstwa.

Dyrektor szkoły kieruje działalnością szkoły, sprawuje opiekę nad uczniami oraz stwarza warunki harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania prozdrowotne, wykonuje zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom^[1].

Każda szkoła jest instytucją autonomiczną, statut szkoły zawiera formy opieki i pomocy uczniom, którym z przyczyn rozwojowych, rodzinnych lub losowych jest potrzebna pomoc i wsparcie, cele i zadania szkoły w zakresie udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej, z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa oraz zasad promocji i ochrony zdrowia; organizację współdziałania z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi oraz innymi instytucjami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży; organizację i formy współdziałania szkoły z rodzicami w zakresie nauczania, wychowania, opieki i profilaktyki^[2].

Minister Edukacji we współpracy z Ośrodkiem Rozwoju Edukacji^[3] upowszechnia materiały dla nauczycieli i rodziców, dzięki którym mogą oni zwiększać swoje kompetencje z obszaru prewencji suicydalnej, a szkoły mogą tworzyć wewnętrzne procedury postępowania w sytuacjach kryzysowych: Rola pracowników oświaty w promocji zdrowia psychicznego i w zapobieganiu zachowaniom autodestrukcyjnym u młodzieży. Poradnik dla nauczycieli; Rola rodziny i osób bliskich w promocji zdrowia psychicznego i w zapobieganiu zachowaniom autodestrukcyjnym u młodzieży. Poradnik dla rodziców; Postwencja w szkole . Jak wspierać w obliczu samobójstwa. Poradnik dla nauczycieli, wychowawców i rodziców; Rola mediów w promocji zdrowia psychicznego i w zapobieganiu samobójstwom. Poradnik dla pracowników mediów.^[4]

W zakładce Wychowanie i profilaktyka na stronie Ośrodka Rozwoju Edukacji znajduje się szereg bezpłatnych materiałów m.in. na temat ucznia z zaburzeniami psychicznymi w szkole, kryzysu dorastania, ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży w szkole, depresji, zaburzeń tikowych czy zaburzeń lękowych.

System oświaty zapewnia dzieciom i młodzieży możliwość korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Realizacja zajęć z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest jedną z podstawowych form działalności dydaktyczno-wychowawczej przedszkola, szkoły i placówki^[5]. Udzielanie jej jest istotną częścią pracy każdego nauczyciela. Zatem zaburzenia zachowania, emocji, sytuacje kryzysowe lub traumatyczne powinny stać się podstawą do uruchomienia właściwych działań szkoły, pomocy i wsparcia przez pedagoga, psychologa.

W celu zwiększenia dostępności pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów, Minister Edukacji określił w formie rozporządzenia wykaz zajęć prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz m.in. przez pedagogów, psychologów, terapeutów pedagogicznych w przedszkolach, szkołach i placówkach^[6].

Ministerstwo Edukacji Narodowej stopniowo zwiększa dostępność do nauczycieli specjalistów. Wdrożone w 2022 r. standardy określają minimalny wymiar zatrudniania nauczycieli specjalistów w ogólnodostępnych i integracyjnych przedszkolach, szkołach oraz zespołach tych przedszkoli i szkół. Po rozpoczęciu wprowadzania standardów zatrudnienia nauczycieli specjalistów w przedszkolach i szkołach, zatrudnienie nauczycieli specjalistów w roku szkolnym 2022/2023 wzrosło o ponad 47 tys. etatów specjalistów, tj. o ok. 26 tys. etatów więcej w porównaniu z rokiem szkolnym 2021/2022. Zakłada się, że dzięki wprowadzonym przepisom w 2024 r. liczba etatów nauczycieli specjalistów wzrośnie do 54 tys.

W szkole lub placówce zapewnienie uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, adekwatnej do rozpoznanych potrzeb, należy do kompetencji dyrektora przedszkola/szkoły, który w porozumieniu z organem prowadzącym podejmuje decyzje m.in. dotyczące zatrudnienia nauczycieli i specjalistów wykonujących zadania z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

W przypadku konieczności uruchomienia wsparcia dla dziecka oraz jego rodziny przepisy prawa oświatowego gwarantują możliwość korzystania z pomocy świadczonej przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne, za zgodą rodzica.

Udzielanie bezpośredniej pomocy dzieciom i młodzieży oraz rodzicom polega w szczególności na:

• prowadzeniu terapii dzieci i młodzieży oraz ich rodzin;
• wspieraniu dzieci i młodzieży wymagających pomocy psychologiczno-pedagogicznej;
• udzielaniu pomocy rodzicom w rozpoznawaniu potrzeb rozwojowych i możliwości psychofizycznych dzieci, rozwiązywaniu problemów edukacyjnych i wychowawczych.

Rodzice dziecka, które np. otrzymało zaświadczenie od lekarza, mogą starać się dla niego o indywidualne nauczanie. To rozwiązanie, realizowane w określonym czasie – do chwili, aż stan zdrowia ucznia poprawi się i uczeń będzie mógł uczęszczać do szkoły. Nauczaniem^[7] tym obejmuje się dzieci i młodzież, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do szkoły^[8]. Jest ono organizowane na podstawie orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania, wydanego przez zespół orzekający działający w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej na czas wskazany w orzeczeniu. Orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania wydawane jest na pisemny wniosek rodzica dziecka lub pełnoletniego ucznia. Do wniosku należy dołączyć dokumentację uzasadniającą ten wniosek, w szczególności wydane przez specjalistów zaświadczenia, wyniki badań lekarskich, dokumentację medyczną dotyczącą leczenia specjalistycznego. Orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania wydaje się na okres nie krótszy niż 30 dni i nie dłuższy niż jeden rok szkolny. W orzeczeniu wskazuje się okres, w jakim zachodzi potrzeba indywidualnego nauczania.

Dodatkowo szkoły mają obowiązek opracowania programu wychowawczo-profilaktycznego na podstawie wyników corocznej diagnozy w zakresie występujących w środowisku szkolnym potrzeb rozwojowych uczniów, w tym czynników chroniących i czynników ryzyka. Program obejmuje treści i działania o charakterze wychowawczym skierowane do uczniów oraz o charakterze profilaktycznym skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców. Diagnoza pozwala szkole na dobranie trafnych oddziaływań profilaktycznych, zarówno przed zaistniałym kryzysem jak i po jego wystąpieniu.

Poza powyższymi rozwiązaniami systemowymi, aktualnie w Ministerstwie Edukacji Narodowej prowadzone są następujące działania:

1. „Wolontariat na rzecz wsparcia rówieśniczego w ochronie zdrowia psychicznego uczniów”.

Dotyczy budowania pozytywnego klimatu szkoły włączającej oraz dobrostanu psychicznego uczniów przy aktywnej współpracy środowiska szkoły lub placówki oraz środowiska lokalnego. Podczas realizacji zadania nastąpi podniesienie jakości działań profilaktycznych na rzecz ochrony zdrowia psychicznego uczniów w sytuacjach trudnych i w kryzysie psychicznym oraz zostaną wypracowane mechanizmy zapewniające trwały charakter wdrożonych oddziaływań. Zadanie polega na opracowaniu i wdrożeniu programu wsparcia rówieśniczego na rzecz ochrony zdrowia psychicznego dzieci i uczniów w szkołach ponadpodstawowych i ocena jego skuteczności. Program spełnia kryteria wysokiej jakości i uwzględnia strategie profilaktyczne - czyli sposoby postępowania wywodzące się z modeli teoretycznych wyjaśniających zachowanie człowieka oraz mechanizmy rozwoju zaburzeń i zachowań problemowych - mające istotny wpływ na osiągnięcie celów założonych w Programie.

Celem Programu jest wzrost skutecznych oddziaływań profilaktycznych w ochronie zdrowia psychicznego uczniów w szkole w ramach systemowego wsparcia uczniów, w tym pomocy rówieśniczej w sytuacjach trudnych i w kryzysie.

2. „Szkoła dostępna dla wszystkich”.

We współpracy Ministerstwa Edukacji Narodowej z Instytutem Badań Edukacyjnych i UNICEF w latach 2023-2025 realizowany jest projekt, który ma na celu podniesienie kompetencji nauczycieli specjalistów w zakresie udzielania wsparcia dzieciom i uczniom z uwzględnieniem zróżnicowania ich potrzeb rozwojowych i edukacyjnych, w tym dzieciom i uczniom będącym uchodźcami z Ukrainy, a także integrowania zróżnicowanego środowiska w klasie/szkole.

Podniesienie kompetencji nauczycieli odbywa się poprzez zaangażowanie środowiska akademickiego w proces doskonalenia zawodowego tej grupy. W ramach projektu realizowany jest komponent badawczy i ewaluacyjny, a wyniki otrzymane w rezultacie tych działań będą służyć wytworzeniu praktyk sprawdzonych empirycznie (evidence-based) wzmacniając w ten sposób system dostępnej i włączającej edukacji dla wszystkich. Bezpośrednimi beneficjentami projektu są nauczyciele specjaliści (1120), nauczyciele przedszkolni i szkolni (11 200) oraz pracownicy naukowi uczelni wyższych i przedstawiciele organizacji pozarządowych. Beneficjentami końcowymi projektu są dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, w tym dzieci uchodźców i dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Planowane jest dotarcie do ok. 30 000 dzieci w trakcie realizacji projektu oraz stopniowe włączanie wyników projektu do systemu^[9].

Minister Edukacji podejmuje działania w celu pozyskania dodatkowych środków na organizację profilaktyki suicydalnej w szkołach.

Obecnie Minister Edukacji we współpracy z Ministrem Zdrowia i Ministrem Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej dokonuje analizy dostępnych usług publicznych zarówno systemowych jak i wynikających z indywidualnych programów i projektów. W przygotowywanych założeniach, które mają wpłynąć na poprawę prewencji suicydalnej, uwzględniane będą także propozycje i rekomendacje specjalistów, w tym z WHO i podmiotów działających w ramach zdrowia publicznego. Po zorganizowanym Tygodniu zdrowia psychicznego o tematyce:

• NGO o promocji i profilaktyce zdrowia psychicznego.
• Eksperci zdrowia publicznego o depresji dzieci i młodzieży.
• Jak przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu?
• Młodzież o zdrowiu psychicznym,

Ministerstwo Edukacji Narodowej zebrało listę wniosków i postulatów, które będą mogły przyczynić się do wygenerowania innowacyjnych rozwiązań z zakresu wsparcia dzieci i młodzieży zarówno przed oraz w trakcie kryzysu psychicznego.

Ministerstwo Edukacji Narodowej współpracuje z samorządami i szkołami w zakresie pozyskiwania informacji o dobrych praktykach dotyczących profilaktyki suicydalnej, które posłużą do przygotowania materiałów dla szkół i placówek.

Dodatkowo w dniu 25.03.2024 roku Pani Paulina Piechna-Więckiewicz Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej uczestniczyła w Ministerstwie Zdrowia w spotkaniu mającym na uwadze konieczność podejmowania działań na rzecz zapobiegania zachowaniom samobójczym, wśród dzieci i młodzieży.

Minister Edukacji dąży do stanu, aby szkoła była przyjazna i wspierająca osoby z problemami i kryzysami psychicznymi, bez ryzyka stygmatyzacji i wykluczenia, na rzecz dobra uczniów.

Z wyrazami szacunku

Z upoważnienia Ministra Edukacji
Paulina Piechna-Więckiewicz
Podsekretarz Stanu

^[1] Art. 68 ust. 1 pkt 1, 3, 6 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz. U. 2023 r., poz. 900, ze zm.).

^[2] Art. 98 ust. 1 pkt 4 i 22 oraz ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy – Prawo oświatowe.

^[3] publiczna placówka doskonalenia nauczycieli o zasięgu ogólnokrajowym, prowadzona przez ministra edukacji.

^[4] https://www.ore.edu.pl/2020/06/zdrowie-psychiczne-dzieci-i-mlodziezy-poradniki-dla-nauczycieli-i-rodzicow/
https://www.ore.edu.pl/2021/11/poradnik-postwencja-w-szkole/
https://suicydologia.org/publikacje/

^[5] Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2023 r. poz. 1798).

^[6] Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 22 lipca 2022 r. w sprawie wykazu zajęć prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz przez nauczycieli poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz nauczycieli: pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i doradców zawodowych (Dz. U. poz. 1610).

^[7] rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży (Dz. U. z 2023 r. poz. 2468).

^[8] art. 127 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2023 r. poz. 900, z późn. zm.).

^[9] Więcej informacji o programie na stronie: https://asa.ibe.edu.pl