Odpowiedź na interpelację nr 5369

w sprawie hejtu wobec dzieci i młodzieży w Polsce

Odpowiadający: podsekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej Paulina Piechna-Więckiewicz

Warszawa, 04-11-2024

Szanowna Pani Poseł,

odpowiadając na Pani interpelację, uprzejmie informuję, że bezpieczeństwo dzieci i młodzieży, w tym także bezpieczeństwo cyfrowe, dla Ministra Edukacji ma znaczenie priorytetowe.

Tworzenie bezpiecznych i właściwych warunków rozwoju i nauki dla każdego dziecka oraz wczesna profilaktyka, ukierunkowana na wzmacnianie czynników chroniących oraz redukowanie czynników ryzyka, jest zadaniem każdego przedszkola i każdej szkoły oraz placówki oświatowej.

Zadania wychowawczo-profilaktyczne szkoły są elementem podstawy programowej kształcenia ogólnego. Tym samym muszą być uwzględniane, odpowiednio w programach nauczania, podczas realizacji zajęć z wychowawcą oraz programu wychowawczo-profilaktycznego na każdym etapie edukacyjnym.

Podstawa programowa kształcenia ogólnego w zakresie edukacji dla bezpieczeństwa – przedmiotu obowiązkowego realizowanego w kl. VIII szkół podstawowych i w kl. I szkół ponadpodstawowych, uwzględnia treści nauczania związane z cyberprzemocą („uczeń wyjaśnia znaczenie cyberprzemocy, zna procedury postępowania w przypadku jej wystąpienia, wskazuje niewłaściwe zachowania dotyczące cyberprzemocy i wie, jaka powinna być na nie właściwa reakcja; wyjaśnia znaczenie cyberzagrożeń w wymiarze cywilnym i potrafi je rozpoznać oraz zna procedury postępowania w przypadku ich wystąpienia.”).

Tematyka cyberprzemocy jest omawiana również na lekcjach etyki, w której udział biorą zainteresowani uczniowie szkół podstawowych i ponadpodstawowych („uczeń identyfikuje i analizuje wybrane problemy moralne związane z postępem naukowo-technicznym, np. problem ochrony prywatności, ochrony praw autorskich i cyberprzemocy”).

Ważne zagadnienia, np. z zakresu zdrowia psychicznego, rozwiązywania konfliktów, budowania prawidłowych relacji społecznych - powinny być omawiane przez wychowawcę klasy z uczniami na obowiązkowych zajęciach z wychowawcą, realizowanych we wszystkich klasach i typach szkół. Decyzję o szczegółowej tematyce tych zajęć podejmuje wychowawca, który powinien wziąć pod uwagę aktualną sytuację i potrzeby uczniów danej klasy. Zajęcia mogą być realizowane z udziałem zaproszonych gości – specjalistów w danej dziedzinie, np. psychologa.

Program wychowawczo-profilaktyczny środowisko szkolne przygotowuje na podstawie przeprowadzanej corocznie analizy wyników diagnozy potrzeb rozwojowych uczniów, w tym czynników chroniących i czynników ryzyka[1].

Realizowany w każdej szkole program wychowawczo-profilaktyczny powinien uwzględniać działania skierowane do uczniów, które mają za zadanie kształtować zasady współżycia społecznego, tolerancji w szczególności: poszanowania godności drugiego człowieka, odpowiedzialności za własne decyzje i wybory, zaufania oraz przestrzegania praw ucznia.

Na każde zachowania posiadające znamiona uzależnień behawioralnych powinny zostać zastosowane właściwe działania profilaktyczne. Zadaniem szkoły jest także budowanie partnerstwa i dobrych relacji między rodzicami, nauczycielami i uczniami, a także wskazywanie młodemu człowiekowi sposobów przeciwstawiania się przejawom hejtu, przemocy, nietolerancji i dyskryminacji w Internecie.

Ważnym zadaniem szkoły jest także edukacja zdrowotna, której celem jest rozwijanie u uczniów postawy dbałości o zdrowie własne i innych ludzi oraz umiejętność tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu.

Resort edukacji podejmuje szeroko zakrojone działania w zakresie wzmocnienia edukacji zdrowotnej w szkołach i planuje wprowadzenie od września 2025 r. nowego, interdyscyplinarnego przedmiotu edukacja zdrowotna, który będzie obowiązkowo nauczany w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych. Nowy przedmiot będzie obejmować m.in. zagadnienia zdrowia psychicznego, fizycznego, a także kwestie profilaktyki i problemu uzależnień. Podstawę programową edukacji zdrowotnej opracuje powołany przez Ministra Edukacji zespół ekspertów, w tym ekspertów zarekomendowanych przez Ministra Zdrowia oraz Ministra Sportu i Turystyki.

W projekcie podstawy programowej edukacji zdrowotnej uwzględniono zagadnienia związane z Internetem i profilaktyką uzależnień (m.in. omawianie zagrożeń wynikających z niewłaściwego używania technologii informacyjno-komunikacyjnych, w tym cyberprzemoc, hejt, mowa nienawiści, kreowanie cyberrzeczywistości, uzależnienie od Internetu i gier komputerowych oraz niebezpieczne kontakty w sieci m.in. uwodzenie w sieci (grooming); omawia korzyści i zagrożenia związane ze sztuczną inteligencją oraz wirtualną rzeczywistością (VR))

Projekty podstaw programowych kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych i ponadpodstawowych w zakresie edukacji zdrowotnej zostaną upublicznione do konsultacji jesienią tego roku – m.in. na stronie internetowej MEN: https://www.gov.pl/web/edukacja.

Również w kierunkach realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2024/2025 wprowadzono kierunek dotyczący wspierania dobrostanu dzieci i młodzieży, ich zdrowia psychicznego, a także rozwijania u uczniów i wychowanków empatii i wrażliwości na potrzeby innych, co m.in. zobowiązuje publiczne placówki doskonalenia o zasięgu ogólnokrajowym do realizacji doskonalenia nauczycieli w tym zakresie, a dyrektorów szkół do uwzględnienia tego zagadnienia w nadzorze pedagogicznym.

Podkreślić należy, że uczeń i jego rodzice mogą korzystać z pomocy szkoły w rozwiązywaniu problemów emocjonalnych dziecka, bowiem zajęcia prowadzone w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej są jedną z podstawowych form działalności dydaktyczno-wychowawczej szkoły[2].

Ze strony Ministerstwa Edukacji Narodowej zachęcamy nauczycieli, aby inspirowali rodziców uczniów lub samych uczniów do spędzania czasu wolnego w innych formach, np. aktywności ruchowej, nie zaś w Internecie.

Ponadto Minister Edukacji w trosce o dobro dzieci i młodzieży podjęła decyzję o wzmocnieniu współpracy z doświadczonymi organizacjami pozarządowymi, dla których istotne jest dobre funkcjonowanie uczniów w sprzyjającej atmosferze szkół i placówek, w pełni realizujących cele i zadania edukacyjne, wychowawcze i profilaktyczne, kształtujących właściwe postawy dzieci i młodzieży. Dialog i współpraca będą podejmowane na forum Zespołu do spraw współpracy z organizacjami pozarządowymi[3], którego zadaniem będzie przygotowanie propozycji rozwiązań w zakresie współpracy organizacji pozarządowych ze szkołami i placówkami. W skład Zespołu zostało powołanych 45 organizacji pozarządowych.

Należy podkreślić, że szkoły mogą korzystać z bazy programów rekomendowanych - dostępnych na stronie: https://programyrekomendowane.pl/. Nadmieniam, że program dobrej jakości to program:

  • oparty na naukowych podstawach teoretycznych,
  • wykorzystujący skuteczne strategie profilaktyczne,
  • zmniejszający wpływ czynników ryzyka zachowań problemowych,
  • wzmacniający działanie czynników chroniących przed zachowaniami problemowymi,
  • charakteryzujący się odpowiednią intensywnością działań i czasem ich trwania,
  • realizowany przez odpowiednio przygotowaną kadrę,
  • potwierdzonych w badaniach ewaluacyjnych wysokich standardach wdrożenia lub skuteczności oddziaływań.

Ponadto, Ministerstwo Edukacji Narodowej przygotowało dokument, pn. Bezpieczna szkoła. Zagrożenia i zalecane działania profilaktyczne w zakresie bezpieczeństwa fizycznego i cyfrowego uczniów, który został udostępniony na stronie internetowej Ministerstwa Edukacji Narodowej do bezpłatnego pobrania. Dokument stanowi kompendium wiedzy dla ucznia, nauczyciela i rodzica na temat rozpoznawania sytuacji zagrożeń, sposobów reagowania na sytuacje trudne, zasad postępowania, a dla dyrektora także o aktualnych przepisach prawa.

Poradnik składa się z 3 części poświęconych różnym aspektom bezpieczeństwa. W dokumencie znalazł się rozdział poświęcony agresywnym zachowaniom w szkole lub zjawisku, tzw. „Fali”, w którym zostały zawarte procedury postępowania w przypadku wystąpienia na terenie szkoły zachowań agresywnych, tj. agresji fizycznej i słownej ucznia lub nauczyciela. Ponadto w poradniku zawarte zostały również procedury dotyczące cyberbezpieczeństwa i reagowania w przypadku wystąpienia cyberprzemocy.

W Ministerstwie Edukacji Narodowej trwają prace nad strategią przeciwdziałania przemocy rówieśniczej w polskich szkołach, w tym wdrożenia mechanizmu anonimowego zgłaszania przemocy przez uczniów.

Wśród programów prowadzonych bądź planowanych przez MEN mających na celu m.in. poprawę klimatu środowiska szkolnego znajdują się projekty wsparcia rówieśniczego w zakresie zdrowia psychicznego młodzieży. Metoda peer suport zakłada ścisłą współpracę młodzieży z osobami pracującymi w zawodzie pedagoga i psychologa, wyposażając jednocześnie młodych ludzi w kompetencje niezbędne do rozpoznawania kryzysów zdrowia psychicznego u siebie i swoich rówieśników.

MEN upowszechnia również telefony zaufania i infolinie pomocowe. Wskazuje, że dzieci, młodzież i dorośli przeżywający sytuacje problemowe, hejt, agresję ze strony rówieśników, lęki, napięcia emocjonalne, kłopoty i trudności wpływające na zdrowie psychiczne mają możliwość skorzystania anonimowo z bezpłatnych, dostępnych infolinii, a do wszystkich szkół i placówek wysłano ramkę pomocową z bezpłatnymi telefonami w celu upowszechnienia tego rodzaju wsparcia.

Minister Edukacji ogłosił otwarty konkurs ofert na realizację zadania z zakresu zdrowia publicznego pn. Zobacz emocje. Konkurs ten jest ważnym elementem profilaktyki zdrowia psychicznego, jego celem jest m.in. zwiększenie kompetencji psychospołecznych uczniów, rodziców, nauczycieli i dyrektorów szkół w zakresie rozpoznawania i radzenia sobie z emocjami.

Ośrodek Rozwoju Edukacji[4] organizuje różne formy doskonalenia skierowane do pracowników oświaty, w tym do nauczycieli, pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych, placówek doskonalenia nauczycieli, jednostek samorządu terytorialnego. Organizuje także szkolenia, dotyczące programu wychowawczo-profilaktycznego, przeciwdziałania zachowaniom problemowym dzieci i młodzieży, prowadzi konferencje, kampanie społeczne (Nie zgub dziecka w sieci), wydaje materiały, upowszechnia dobre praktyki, m.in. przez udostępnianie na swojej stronie internetowej. W zakładce Wychowanie i profilaktyka znajduje się szereg bezpłatnych materiałów, m.in. na temat skutecznej profilaktyki uzależnień behawioralnych, bezpieczeństwa w sieci w tym zapobiegania i reagowania na cyberprzemoc.

Należy podkreślić, że najistotniejszą rolę w przeciwdziałaniu sytuacjom problemowym na terenie szkoły odgrywają relacje międzyludzkie, w tym nauczycieli z dzieckiem, rówieśnicze, ale także wzmacnianie więzi rodzinnych.

Jednocześnie informuję, że w kolejnych latach zaplanowana jest całościowa zmiana podstawy programowej kształcenia ogólnego i ramowych planów nauczania. Obecnie prowadzone są przez Instytut Badań Edukacyjnych prace analityczne i badawcze, w wyniku których zostaną opracowane profile kompetencyjne absolwentów poszczególnych typów szkół, uwzględniające nie tylko niezbędne kompetencje absolwenta w zakresie wiedzy, ale przede wszystkim umiejętności m.in. w obszarze społecznym i osobistym. Profil absolwenta i absolwentki to opis kompetencji każdego ucznia i uczennicy kończących szkołę, niezbędnych do dalszego rozwoju osobistego i edukacyjnego dziecka. Ich nabycie powinno stanowić cel procesu edukacyjnego osiągany we współpracy szkoły ze środowiskiem domowym przy poszanowaniu indywidualizmu każdego dziecka. To wspólny fundament dalszego uczenia się i funkcjonowania we współczesnym świecie, w tym przygotowania do życia w świecie cyfrowym.

Z poważaniem

Z upoważnienia Ministra Edukacji
Paulina Piechna-Więckiewicz
Podsekretarz Stanu

[1] Art. 26 ww. ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz. U. z 2024 r. poz. 737, z późn. zm.).

[2] Art. 109 ust. 1 pkt 5 ww. ustawy.

[3] Dz. U. ME z 2024 r. poz. 39.

[4] Ośrodek Rozwoju Edukacji jest publiczną placówką doskonalenia nauczycieli o zasięgu ogólnokrajowym prowadzoną przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. https://www.ore.edu.pl/ .