Odpowiedź na interpelację nr 9245

w sprawie zmian w programie nauczania historii w szkołach ponadpodstawowych

Odpowiadający: sekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej Katarzyna Lubnauer

Warszawa, 07-05-2025

Szanowna Pani Poseł,

uprzejmie informuję, że nowy przedmiot – edukacja obywatelska – będzie realizowany począwszy od roku szkolnego 2025/2026 w liceum ogólnokształcącym i technikum (w wymiarze 3 godzin w cyklu kształcenia) oraz branżowej szkole I stopnia (w wymiarze 2 godzin w cyklu kształcenia).

Wprowadzenie nowego przedmiotu edukacja obywatelska wynika z potrzeby przygotowania uczniów szkół ponadpodstawowych do świadomego i odpowiedzialnego zaangażowania obywatelskiego w społeczeństwie demokratycznym. Jednym z priorytetów Ministerstwa Edukacji Narodowej jest jak najlepsze przygotowanie młodych ludzi do sprawnego funkcjonowania w dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości. Niezbędne jest, aby szkoła umożliwiała uczniom zdobywanie kompetencji, które pozwolą im efektywnie rozwijać się, umożliwią praktyczne wykorzystanie zdobywanej na lekcji wiedzy i przygotują uczniów do dorosłego życia i rozwoju kariery zawodowej.

W odróżnieniu od przedmiotu historia i teraźniejszość, który był realizowany głównie w sposób teoretyczny – nowy przedmiot edukacja obywatelska będzie kładł nacisk na kształtowanie u uczniów praktycznych umiejętności i kompetencji. Przedmiot będzie budował i wzmacniał postawy patriotyczne młodych ludzi, oparte na poczuciu tożsamości i dumie z przynależności do wspólnoty, trosce o małą i dużą Ojczyznę, poczuciu odpowiedzialności za jej kształt. Równolegle będzie kształtował otwartość i szacunek względem innych, empatię i solidarność oraz zaangażowanie na rzecz dobra wspólnego. Przedmiot będzie również rozwijał umiejętności uczniów w zakresie zaangażowania obywatelskiego, w tym identyfikowania problemów społecznych i poszukiwania ich rozwiązań, angażowania się indywidualnie lub we współpracy z innymi w działania na rzecz dobra wspólnego lub ojczyzny.

Celem nowego przedmiotu jest także rozwijanie umiejętności uczniów w zakresie wyrabiania sobie własnej opinii w sprawach związanych z funkcjonowaniem w społeczeństwie, wpływania na władze publiczne i interakcji państwo-obywatel, co umożliwi uczniom załatwianie wybranych spraw urzędowych i podejmowanie działania w interakcji z państwem, a także zrozumienie i wykorzystywanie w praktyce mechanizmów i form uczestnictwa obywatelskiego.

Osiągnięcie założonych celów ma umożliwić nowa koncepcja podstawy programowej kształcenia ogólnego dla tego przedmiotu, obejmująca nie tylko wiedzę i umiejętności, ale również realne działania obywatelskie. Uczniowie w ramach nauki przedmiotu edukacja obywatelska (samodzielnie lub w grupach) będą podejmowali wskazane w podstawie programowej działania obywatelskie, takie jak np. uczestnictwo w debacie, spotkanie z przedstawicielami władzy publicznej, uczestnictwo w konsultacjach, sonda uliczna, obchody rocznicowe, zbiórka publiczna, wolontariat i inne. Zaproponowane nowatorskie podejście nadaje przedmiotowi charakter praktyczny. Przedmiot ma budować sprawczość rozumianą jako doświadczenie, że uczeń – obywatel może zmienić coś wokół siebie. Ponadto ma także budować otwarty, obywatelski patriotyzm młodych ludzi oparty o poczucie tożsamości i dumę z przynależności do wspólnoty, poczucie odpowiedzialności za jej kształt i zaangażowanie w jej tworzenie.

Odnosząc się do przygotowania nauczycieli, uprzejmie informuję, że Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie zaplanował działania związane z organizacją szkoleń dla nauczycieli konsultantów, doradców metodycznych, dyrektorów szkół oraz nauczycieli uczących edukacji obywatelskiej zgodnie z poniższym harmonogramem:

  • w kwietniu-maju 2025 r. zostaną zorganizowane trzy czterogodzinne webinaria dotyczące organizacji procesu edukacyjnego, metodyki nauczania, oceniania oraz pracy na lekcji i planowania działań uczniowskich w ramach przedmiotu edukacja obywatelska;
  • do 30 czerwca 2025 r. zostanie zorganizowana konferencja dla 100 uczestników (dyrektorów szkół, nauczycieli konsultantów i doradców metodycznych) w Ośrodku Rozwoju Edukacji w Warszawie. Przekazane zostaną informacje dotyczące organizacji procesu dydaktycznego związanego z realizacją edukacji obywatelskiej;
  • do 6 września 2025 r. zostanie zorganizowane szkolenie stacjonarne dla 50 doradców metodycznych oraz nauczycieli konsultantów. Program szkolenia będzie obejmował działania praktyczne oraz formy wspierania nauczycieli przez doradców, w tym między innymi organizację procesu dydaktycznego i metodykę nauczania przedmiotu.

Ponadto każdy nauczyciel, który będzie uczył nowego przedmiotu, może już teraz zapoznać się z komentarzem metodycznym do podstawy programowej nowego przedmiotu[1], opracowanym przez zespół ekspertów i dostępnym na ww. Zintegrowanej Platformie Edukacyjnej.

Jeżeli chodzi o wprowadzone od 1 września 2024 r. zmiany w zakresie nauczania historii Zespół ekspertów, który na zlecenie ministerstwa pracował nad przygotowaniem projektu zmian, przyjął następujące założenia w pracach nad ograniczeniem podstawy programowej tego przedmiotu:

  1. Usunięto wymagania będące uszczegółowieniem innych wymagań uznając, że nauczyciel sam zdecyduje o tym, jak ująć jakiś wątek w ramach szerszego zagadnienia. W opublikowanym na stronie MEN uzasadnieniu proponowanych zmian wyraźnie podkreślono, że „nie deprecjonujemy w żaden sposób usuniętych tematów, ani nie uznajemy, że zachowane ujęto w sposób najlepszy z możliwych, ale wobec ryzyka, że próbując zrobić wszystko, niczego nie zrobimy porządnie, niektórym wątkom daliśmy pierwszeństwo przed innymi...“.
  2. Usunięto szczegółowe listy wydarzeń czy osób, uznając, że w większości takich przypadków zachodzi naruszenie pożądanej granicy między podstawą programową a programem nauczania przeznaczonym dla danej klasy. Daje to nauczycielom potrzebną autonomię, która umożliwia np. skupienie się na zagadnieniach szczególnie ważnych, szczególnie interesujących, istotnych z punktu widzenia historii lokalnej/regionalnej. Zatem, to, że dana postać, wydarzenie czy bitwa nie jest wskazana expressis verbis w podstawie programowej historii nie oznacza, i co należy podkreślić, nigdy nie oznaczało, braku możliwości omówienia tego zagadnienia na lekcjach historii – przeciwnie w miarę dostępnego czasu, ale również potrzeb, możliwości i zainteresowań danej grupy uczniów – nauczyciel dobiera szczegółowo treści nauczania, które służą realizacji ustalonych w podstawie programowej celów kształcenia i wymagań.
  3. Zachowywano w szczególności te wymagania, które spełniały następujące kryteria: trwałość wpływu, głębokość wpływu, moc wyjaśniająca, aktualność, adekwatność do wieku rozwojowego (Partington, 1980; Counsell, 2004).
  4. Dokonano oszacowania czasu koniecznego dla zrealizowania poszczególnych wymagań tak, aby skróty dotyczyły nie tylko jakieś ilości wymagań, ale rzeczywiście skutkowały powiększeniem zasobów czasowych do wykorzystania w lepszym nauczaniu.

Mając powyższe na uwadze, należy pamiętać, że podstawa programowa nie jest szczegółowym programem nauczania. Podstawa programowa musi dać nauczycielom autonomię i możliwość realizacji programu w tempie odpowiednim do możliwości uczniów. Z kolei nauczyciel jest w obowiązku poruszać w trakcie lekcji również trudne tematy i zagadnienia.

Nie przewiduje się dodatkowej ewaluacji zmian w powyższym zakresie oraz w związku z wprowadzeniem do szkół przedmiotu edukacja obywatelska. Podczas prowadzonego procesu legislacyjnego projektowanych zmian, ministerstwo przeprowadziło jednak szerokie konsultacje publiczne dotyczące proponowanych zmian w zakresie historii (i innych przedmiotów), a raport:

  • z konsultacji publicznych nowelizacji rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej znajduje się na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji (link: https://legislacja.gov.pl/projekt/12384450/katalog/13054791#13054791),
  • z konsultacji publicznych nowelizacji rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia znajduje się na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji (link: https://legislacja.gov.pl/projekt/12384451).

Z wyrazami szacunku

Z upoważnienia Ministra Edukacji
Katarzyna Lubnauer
Sekretarz Stanu

[1] https://zpe.gov.pl/b/edukacja-obywatelska/PF4CZPM5F