Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Finansów - z upoważnienia ministra -

na zapytanie nr 6385

w sprawie poprawnej interpretacji art. 54 ust. 1 Prawa bankowego

   Szanowna Pani Marszałek! Nawiązując do zapytania posła Piotra Babinetza, przesłanego przy piśmie nr SPS-024-6385/14, z dnia 18 marca 2014 r. w sprawie poprawnej interpretacji art. 54 ustawy Prawo bankowe, uprzejmie przekazuję następujące wyjaśnienia.

   Przepis z art. 54 ust. 1 ustawy Prawo bankowe przewiduje, iż środki pieniężne znajdujące się na rachunkach oszczędnościowych, rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych oraz na rachunkach terminowych lokat oszczędnościowych jednej osoby, niezależnie od liczby zawartych umów, są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego do wysokości trzykrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, bez wypłat nagród z zysku, ogłaszanego przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za okres bezpośrednio poprzedzający dzień wystawienia tytułu wykonawczego. Przepis ten stanowi, iż bank ma zakaz zajęcia środków na rachunkach bankowych należących do jednej osoby bez względu na ilość zawartych z danym bankiem umów do wysokości trzykrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw. W rezultacie zajęcie rachunku obliguje bank do przekazania organowi egzekucyjnemu jedynie środków pieniężnych stanowiących nadwyżkę ponad wskazaną w przepisie kwotę. Należy wskazać, iż celem postępowania egzekucyjnego jest zaspokojenie, w drodze przymusowej, roszczenia wierzyciela skonkretyzowanego w tytule egzekucyjnym z majątku dłużnika. Postępowanie egzekucyjne jest inicjowane na skutek nieterminowego wywiązywania się z uprzednio zaciągniętych, czy też ciążących na dłużniku, zobowiązań. Tym samym ograniczenia egzekucji, m.in. przewidziane w art. 54 Prawa bankowego, stanowią wyjątek od ogólnej zasady, że cały majątek dłużnika podlega egzekucji.

   Z uwagi na wyjątkowość regulacji przewidzianej w art. 54 Prawa bankowego zastosowanie przy wykładni przedmiotowego przepisu znajduje zasada statuująca zakaz wykładni rozszerzającej wyjątków (exceptiones non sunt extendendae). Wyjątek, jako statuujący odstępstwo od zasad ogólnych rządzących danym zagadnieniem, podlega wykładni literalnej, ścisłej i jego stosowanie nie może być w drodze interpretacji rozszerzane. W tym kontekście warto przytoczyć wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 13 stycznia 1994 r. (sygn. SA/Po 1598/93, Lex nr 22824), zgodnie z którym: ˝Zwolnienia i ulgi podatkowe w systemie prawa podatkowego są odstępstwem od zasady sprawiedliwości podatkowej (powszechności i równości opodatkowania); ich stosowanie nie może być wynikiem wykładni rozszerzającej, systemowej, czy celowościowej˝. Jakkolwiek wyrok dotyczył zagadnień prawa podatkowego, to jednakże została w nim podkreślona uniwersalna zasada ścisłej wykładni wyjątków w prawie.

   Zgodnie ze stanowiskiem doktryny przywilej określony w art. 54 ma wyłącznie jednorazowy i nieodnawialny charakter (por. L. Mazur, ˝Prawo bankowe˝, s. 340; również G. Sikorski, ˝Zaspokojenie wierzytelności z rachunku bankowego objętego blokadą˝, PES 1999, nr 36, s. 6; W. Zręda, ˝Zajęcie˝, s. 57), w konsekwencji dłużnik będący posiadaczem rachunku bankowego jest chroniony wyłącznie do czasu wypłacenia przez niego przedmiotowej kwoty zwolnionej od zajęcia. Jakiekolwiek kwoty pieniężne, które dla przykładu wpłyną na rachunek bankowy później (po dokonaniu wypłaty kwoty zwolnionej od zajęcia), będą podlegały zajęciu, choćby nawet były niższe niż trzykrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (H. Gronkiewicz-Waltz (red.), ˝Prawo bankowe. Komentarz˝, wyd. 1, Warszawa 2013, Legalis).

   W świetle doktryny przywilej egzekucyjny ma zatem zastosowanie tylko raz w ramach konkretnego zajęcia egzekucyjnego. Jeżeli zajęcie trwa, a posiadacz pobrał z rachunku kwotę wolną od egzekucji, to każda wpłata na zajęty rachunek objęta jest w pełnej wysokości skutkami zajęcia (tak zgodnie: R. Tollik (w:) ˝Prawo bankowe. Komentarz˝, pod red. W. Góralczyka, Warszawa 1999, s. 147-150, zob. też przywołaną tam literaturę i orzecznictwo, i W. Pyzioł (w:) ˝Prawo bankowe. Komentarz˝, pod red. E. Fojcik-Mastalskiej, Warszawa 2003, s. 156) - B. Smykla, ˝Prawo bankowe. Komentarz˝, wyd. 2, Warszawa 2011, Legalis). Zgodnie bowiem z art. 890 § 1 K.p.c. zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego jest dokonywane z chwilą doręczenia bankowi zawiadomienia o zakazie wypłat z tego rachunku i obejmuje również kwoty, które nie były na rachunku bankowym w chwili jego zajęcia, a zostały wpłacone na ten rachunek po dokonaniu zajęcia.

   Jeżeli natomiast w chwili zajęcia na rachunku nie było środków albo stan środków był niższy od kwoty zwolnienia, dłużnik (posiadacz rachunku) ma prawo do zatrzymania bądź uzupełnienia kwoty przywileju z kolejnych wpływów na rachunek. Może więc zdarzyć się, że dłużnik będzie korzystał z przywileju nawet przez kilka miesięcy, aż do momentu, kiedy środki pieniężne osiągną wysokość wskazaną w art. 54 ust. 1 Prawa bankowego. Oznacza to, że posiadacz rachunku korzysta z przysługujących mu środków w ramach kwoty określonej przywilejem egzekucyjnym (zarówno tych, które znajdują się na rachunku, jak i przyszłych wpływów) do momentu rozdysponowania przysługującej mu kwoty wolnej od zajęcia.

   W przypadku gdy postępowanie egzekucyjne, w którym dłużnik skorzystał ze zwolnienia, zostało już zakończone albo środki na rachunku zostały zwolnione spod zajęcia, w nowym postępowaniu (po dokonaniu nowego zajęcia) dłużnik może ponownie skorzystać z kwoty wolnej od potrąceń liczonej według daty wystawienia nowego tytułu wykonawczego; przywilej egzekucyjny jest znowu aktualny (odżywa) - por. D. Rogoń, ˝Instytucja zwolnienia spod egzekucji z art. 54 Prawa bankowego˝, Lex nr 69511. Innymi słowy, kwota wolna od potrąceń liczona jest raz w trakcie trwania postępowania egzekucyjnego od jego rozpoczęcia aż do czasu zakończenia.

   Przedmiotowe zwolnienie spod egzekucji jest niezależne od liczby zawartych umów. Oznacza to, że jeżeli osoba, przeciwko której została wszczęta egzekucja, posiada kilka rachunków bankowych, wolna od egzekucji jest tylko jedna kwota w określonej w art. 54 ust. 1 ustawy Prawo bankowe wysokości.

   W aspekcie udostępniania posiadaczowi rachunku kwoty wskazanej w art. 54 ust. 1 Prawa bankowego każdorazowo należy przeanalizować dany stan faktyczny, bowiem przykładowo zgodnie z art. 1083 § 2 K.p.c. wierzytelności z rachunku bankowego podlegają egzekucji na zaspokojenie alimentów w pełnej wysokości. Przepis ten wprowadza dodatkowe uprawnienie dla wierzyciela w egzekucji świadczeń alimentacyjnych, których egzekucja odbywa się bez ograniczeń przewidzianych w art. 54 ust. 1 Prawa bankowego.

   W kontekście ochrony dłużnika w toku prowadzonej egzekucji należy mieć również na uwadze przepisy, których celem jest zapewnienie utrzymania dłużnikowi minimum egzystencji, w szczególności art. 833 § 1 K.p.c. i art. 87, art. 87¹ ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. W przepisach tych ustawodawca również w odniesieniu do wynagrodzenia za pracę przewidział mechanizm zapewniający dłużnikowi środki na utrzymanie poprzez określenie pułapu kwot wolnych od potrąceń. Komornik, dokonując zajęcia wynagrodzenia za pracę, obowiązany jest do przesłania wraz z zajęciem wierzytelności z rachunku bankowego zwolnienia w odpowiednim zakresie środków spod egzekucji wpływających tytułem wynagrodzenia.

   Przedstawiając powyższe wyjaśnienia, chciałbym jednocześnie wskazać, że aktualnie w trakcie prac legislacyjnych znajduje się projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Projekt przedmiotowej ustawy został opracowany w oparciu o założenia do ww. ustawy uchwalone przez Radę Ministrów w dniu 27 listopada 2012 r. W projekcie tym przewidywana jest m.in. nowelizacja art. 54 ust. 1 ustawy Prawo bankowe poprzez przyjęcie, iż wolnymi od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego w każdym miesiącu kalendarzowym, w którym obowiązuje zajęcie, są środki pieniężne do wysokości 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, przysługującego pracownikowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy. Procedowana zmiana wprost przewiduje odnawialność kwoty wolnej od zajęcia w określonym w nowelizacji wymiarze. Po wejściu w życie zakładanych rozwiązań prawnych podnoszone w interpelacji wątpliwości interpretacyjne powinny zostać wyeliminowane.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Wojciech Kowalczyk

   Warszawa, dnia 11 kwietnia 2014 r.