Odpowiedź na interpelację nr 2190

w sprawie efektów wdrażania programu kompleksowego wsparcia dla rodzin "Za życiem"

Odpowiadający: sekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Paweł Wdówik

Warszawa, 17-03-2020

Szanowna Pani Marszałek,

w odpowiedzi na interpelację nr 2190 poseł Katarzyny Osos, proszę o przyjęcie poniższych wyjaśnień:

Ad 1.

Zgodnie z art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” (Dz. U. z 2019 r. poz. 473, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą „Za życiem””, monitoring realizacji ustawy „Za życiem” sprawowany jest przez wojewodów, którzy są obowiązani do przedstawienia Radzie Ministrów corocznie do dnia 30 kwietnia informacji z jej realizacji za rok poprzedni.

Natomiast monitoring Programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem”, przyjętego uchwałą nr 160 Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2016 r. (M.P. poz. 1250), zwanego dalej „Programem „Za życiem””, realizowany jest przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Rozwoju oraz Kancelarię Prezesa Rady Ministrów, zgodnie z właściwością, a także przez wojewodów. Polega on m.in. na zbieraniu informacji o realizacji Programu „Za życiem” i dokonywaniu bieżącej oceny instrumentów oraz przekazywaniu zbiorczych, kompleksowych informacji o sytuacji w obszarach objętych celami Programu „Za życiem” do koordynatora Programu, którym jest minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego. Informacje o stopniu realizacji i wdrożenia Programu „Za życiem” wraz z wnioskami ujmowane są w corocznym sprawozdaniu, które – zgodnie z § 3 ust. 1 uchwały nr 160 Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2016 r. w sprawie programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem” (M.P. poz. 1250) – przedkładane jest przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego Prezesowi Rady Ministrów, w terminie do dnia 30 czerwca roku następującego po roku, którego dotyczy sprawozdanie.

Program „Za życiem” realizowany jest od 1 stycznia 2017 r., a w przypadku niektórych działań – od 2018 r. Na tym etapie trudno dokonać pełnej oceny wprowadzonych rozwiązań i sformułować bardziej wiążące wnioski z uwagi na jego krótki okres obowiązywania.

Odpowiadając na pytanie o planowane zmiany w Programie „Za życiem”, uprzejmie informuję, iż zgodnie z § 3 ust. 2 ww. uchwały, Rada Ministrów została zobligowana do przeglądu Programu „Za życiem” oraz określenia jego zakresu w poszczególnych latach nie rzadziej niż raz na pięć lat. Pierwszy przegląd zostanie dokonany w 2021 r.

W związku z potrzebą przeprowadzenia analizy dotychczasowych działań realizowanych w ramach Programu „Za życiem” Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zwróciło się do innych resortów realizujących dotychczasowe zadania w ramach Programu „Za życiem” i Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych o przekazanie propozycji ewentualnych zmian w Programie, wynikających z potrzeb adresatów Programu lub podmiotów realizujących jego działania. Na podstawie otrzymanych informacji zostanie przeprowadzona analiza pod kątem potrzeby wprowadzenia modyfikacji Programu.

Ad 2.

Poniżej przedstawiam informację o wybranych działaniach i poddziałaniach w ramach Programu „Za życiem”, które realizowano w 2017 i 2018 roku.

Priorytet I. Wsparcie dla kobiet w ciąży i ich rodzin realizowano m.in. przez:

  1. koordynowaną opiekę nad kobietą w ciąży, ze szczególnym uwzględnieniem ciąży powikłanej (Działanie 1.1.):
    • w ramach koordynowanej opieki nad kobietą w ciąży w 2018 roku urodziło się 37 712 dzieci (w 2017 r. – 1 756);
  2. zwiększenie dostępności do diagnostyki i terapii prenatalnej (Działanie 1.2.):
    • w 2017 r. ze świadczeń skorzystało 106 986, a w 2018 r. 109 909 świadczeniobiorców;
  3. rozwój sieci domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży (Działanie 1.4.):
    • na tworzenie nowych lub poprawę funkcjonowania istniejących domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży uruchomiono środki finansowe w wysokości 627 586,22 zł, z których wydatkowano 599 427,09 zł, z czego z budżetu państwa 273 337,04 zł. Według Sprawozdania MRPiPS-03 za 2018 r. w Polsce funkcjonowało 31 domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży. Docelowo zakłada się funkcjonowanie ok. 40 tego typu placówek na terenie kraju;
  4. pomoc uczennicom w ciąży (Działanie 1.5.):
    • w 2017 r. utworzono łącznie 221 (z 250 zaplanowanych) miejsc dla uczennic w ciąży. W 2018 r. w ramach działania kontynuowano utrzymanie 217 miejsc dla uczennic w ciąży, z których skorzystało 8 uczennic.

Priorytet II. Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka i jego rodziny realizowano m.in. przez:

  1. koordynację opieki neonatologiczno-pediatrycznej na rzecz dzieci, u których zdiagnozowano ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju lub w czasie porodu (Działanie 2.1.):
    • w 2017 r. opieką objęto 280 dzieci. Zakupiono sprzęt komputerowy oraz narzędzia informatyczne dla ośrodków koordynujących dziecięcą opiekę koordynowaną (DOK) oraz doposażono ośrodek dzienny rehabilitacji dla dzieci współpracujący z ośrodkiem koordynującym DOK. Wyłoniono 5 realizatorów zadania,
    • w 2018 r. opieką objęto 521 dzieci. W drodze konkursu ofert wyłoniono 1 realizatora zadania (Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Centralny Szpital Kliniczny Uniwersytetu Medycznego w Łodzi) i wydatkowano środki finansowe w wysokości: 152 387,74 zł. Ośrodki DOK, które korzystały z dofinansowania sprzętu komputerowego i informatycznego w ramach programu w latach 2017-2018 objęły w 2018 r. dziecięcą opieką koordynowaną 238 dzieci do 3 r. ż.;
  2. odżywianie mlekiem kobiecym noworodków i niemowląt, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci, u których zdiagnozowano ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju lub w czasie porodu (Działanie 2.2.):
    • w ramach ww. działania zaplanowano zwiększenie liczby banków mleka w Polsce do 13. Aktualnie na terenie kraju funkcjonuje 16 banków mleka kobiecego, w tym 13, które były finansowane w ramach Programu polityki zdrowotnej służącemu wykonaniu programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem” na lata 2017-2021. W 2018 r. banki mleka kobiecego, które powstały w ramach programu lub funkcjonujące, które korzystały z finansowania sprzętu stanowiącego wyposażenie banku mleka kobiecego objęły żywieniem mlekiem kobiecym 1 551 noworodków;
  3. wczesną rehabilitację dzieci, u których zdiagnozowano ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju lub w czasie porodu (Działanie 2.3.):
    • w 2018 r. z rehabilitacji skorzystało 555 dzieci;
  4. utworzenie ośrodków koordynacyjno-rehabilitacyjno-opiekuńczych ze szczególnym uwzględnieniem wczesnego wspomagania rozwoju dzieci od momentu wykrycia niepełnosprawności lub zagrożenia niepełnosprawnością (Działanie 2.4.):
    • zgodnie z założeniami Programu „Za życiem” przewiduje się wyodrębnienie 380 powiatowych placówek zapewniających kompleksowe działania w ramach wczesnego wspomagania rozwoju. W 2018 r. funkcjonowało 299 ośrodków koordynacyjno-rehabilitacyjno-opiekuńczych,
    • liczba dzieci objętych wsparciem przez wiodące ośrodki koordynacyjno-rehabilitacyjno-opiekuńcze – co najmniej 14 651 (w 2017 r. – 3 948),
    • liczba godzin bezpośredniej pracy z dziećmi przez wiodące ośrodki koordynacyjno-rehabilitacyjno-opiekuńcze – 452 557 (w 2017 r. – 24 400), w ramach których przeprowadzono m.in. zajęcia logopedyczne, psychologiczne, rehabilitacji ruchowej (w tym fizjoterapia, zajęcia metodą Voity oraz NDT–Bobath), zajęcia pedagogiczne (w tym surdopedagogiczne, oligofenopedagogiczne, tyflopedagogiczne), zajęcia integracji sensorycznej, logorytmiki, EEG BFB, terapii ręki, konsultacje lekarskie i inne zajęcia rozwojowe;
  5. dofinansowanie zapewnienia funkcjonowania miejsc opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 posiadających orzeczenie o niepełnosprawności lub wymagających szczególnej opieki (Działanie 2.5.):
    • w 2017 r. utworzono 77 nowych miejsc w instytucjach opieki (zawarto 5 umów. Kwota dotacji wynosiła ok. 1,1 mln zł); dostosowano 266 istniejących miejsc w instytucjach opieki do potrzeb dzieci z grupy docelowej (zawarto 28 umów. Kwota dotacji wynosiła ok. 1,8 mln zł); dofinansowano funkcjonowanie 233 miejsc dla dzieci z grupy docelowej (zawarto 10 umów, kwota dotacji wynosiła ok. 0,86 mln zł); rozszerzono katalog podmiotów mogących zakładać żłobki i kluby dziecięce oraz zatrudniać dziennych opiekunów, a więc mogących być beneficjentami programu „MALUCH+” o inne niż gminne jednostki samorządu terytorialnego; łączna kwota dotacji na program „MALUCH+” edycja specjalna „Za życiem” wyniosła ponad 3,7 mln zł;
    • w 2018 r. dofinansowanie do funkcjonowania miejsc opieki dla dzieci niepełnosprawnych lub wymagających szczególnej opieki otrzymało 580 miejsc, w tym 389 w instytucjach prowadzonych przez gminy oraz 191 prowadzonych przez podmioty prywatne. Podmioty wykorzystały ok. 2,9 mln zł środków z programu „MALUCH+” 2018;
  6. przyznanie jednorazowego świadczenia w wysokości 4000 zł (Działanie 2.7):
    • w 2017 r. wypłacono 4 129 jednorazowych świadczeń na kwotę 16 515 tys. zł, natomiast w 2018 r. – 4 009 jednorazowych świadczeń na kwotę 16 036 tys. zł.

Priorytet III. Usługi wspierające i rehabilitacyjne realizowano m.in. przez:

  1. rozwój sieci ŚDS, w tym rozwój bazy całodobowej w jednostkach już funkcjonujących i rozszerzenie typów ŚDS – sprzężone niepełnosprawności oraz osoby ze spektrum autyzmu (Działanie 3.2.):
    • w 2017 r. utworzono 763 miejsca w środowiskowych domach samopomocy (wydatkowano kwotę 27 684 498,53 zł). Uruchomiono 71 miejsc dla osób ze spektrum autyzmu i niepełnosprawnościami sprzężonymi, w tym: 20 miejsc w 1 nowym środowiskowym domu samopomocy, 40 miejsc w 4 nowych filiach ŚDS, a także 11 miejsc w domach już istniejących (wydatkowano kwotę 1 078 456,89 zł). Na podwyższenie dotacji na uczestników z niepełnosprawnościami sprzężonymi lub spektrum autyzmu wydatkowano kwotę w wysokości 9 007 285 zł, która pozwoliła na zwiększenie dotacji dla 4 360 uczestników ze spektrum autyzmu lub niepełnosprawnościami sprzężonymi o 380,40 zł na 1 uczestnika miesięcznie,
    • w 2018 r. wydatkowano z budżetu państwa środki finansowe w wysokości 32 965 615,55 zł. Ze środków tych uruchomiono 8 nowych jednostek, 4 filie domów już istniejących oraz miejsca w domach już funkcjonujących – łącznie utworzono 323 nowe miejsca. Ponadto wydatkowano kwotę w wysokości 25 385 010 zł, która pozwoliła na zwiększenie dotacji dla 5 914 uczestników ze spektrum autyzmu lub niepełnosprawnościami sprzężonymi o 380,40 zł na 1 uczestnika miesięcznie;
  2. wsparcie osób niepełnosprawnych, które opuściły warsztat terapii zajęciowej, w celu podjęcia zatrudnienia na otwartym rynku pracy (Działanie 3.3.):
    • Działanie jest realizowane od 2018 r. – wsparciem zostały objęte 524 osoby niepełnosprawne, w tym 277 osób, które były uczestnikami wtz i opuściły go w związku z podjęciem zatrudnienia oraz 247 osób znajdujących się na liście osób niepełnosprawnych, których zgłoszenie do uczestnictwa w warsztacie zostało zatwierdzone i które nie rozpoczęły terapii w warsztacie;
  3. „pomoc w domu” – w ramach prac społecznie użytecznych (Działanie 3.4.):
    • w 2018 r. ośrodki pomocy społecznej złożyły 133 wnioski na „Pomoc w domu” w ramach prac społecznie użytecznych, z których pozytywnie rozpatrzono 123 (w 2017 r. – 21 wniosków na 25 złożonych). W ramach tej formy pomocy 236 bezrobotnych (w 2017 r. – 26) rozpoczęło prace społecznie użyteczne świadczone na rzecz opiekunów osoby niepełnosprawnej;
  4. wspieranie zatrudnienia członków rodzin opiekujących się osobą niepełnosprawną (Poddziałanie 3.5.1.):
    • Działanie jest realizowane od 2018 r. – ze wsparcia skorzystało 126 osób;
  5. zapewnienie dostępu do usług i instrumentów rynku pracy członków rodzin opiekujących się osobą niepełnosprawną (Poddziałanie 3.5.2.):
    • w 2018 r. powiatowe urzędy pracy udzieliły wsparcia 136 członkom rodzin opiekującym się osobą niepełnosprawną (w 2017 r. ze wsparcia skorzystało 125 osób).

Priorytet IV. Wsparcie mieszkaniowe realizowano m.in. przez:

  1. zwiększenie dostępności mieszkań dla rodzin wychowujących dzieci niepełnosprawne – budowa mieszkań na wynajem, w tym z możliwością docelowego uzyskania własności, m.in. z wykorzystaniem gruntów publicznych (I filar Programu Mieszkanie+) (Działanie 4.1.):
    • w ramach działań prowadzonych przez spółkę PFR Nieruchomości S.A. do końca 2018 r.:
      • oddano do użytkowania 480 mieszkań w Białej Podlaskiej (186 lokali), gminie Jarocin (258 lokali), Kępnie (36 lokali),
      • prowadzono budowę ponad 1 tys. mieszkań w Gdyni (172 lokale), Jarocinie (108 lokali), Katowicach (513 lokali), Kępicach (42 lokale) oraz Wałbrzychu (192 lokale),
      • przygotowano do realizacji inwestycje mieszkaniowe obejmujące ok. 27 tys. mieszkań, m.in. w: Dębicy, Krakowie, Łowiczu, Mielcu, Przemyślu, Radomiu, Świdniku, Toruniu, Warszawie, Wrocławiu, gminie Zakliczyn i Zamościu;
  2. tworzenie mieszkań chronionych i mieszkań wspomaganych dla osób niepełnosprawnych (Działanie 4.7.):
    • zgodnie z założeniami Programu „Za życiem” zakłada się tworzenie około 50 nowych mieszkań chronionych rocznie. W 2017 r. uruchomiono środki rezerwy budżetu państwa w wysokości 1 931 994 zł, dzięki czemu powstało 38 nowych mieszkań chronionych dla 147 osób. W 2018 r. wydatkowano środki finansowe w wysokości 8 043 038,52 zł, z czego z budżetu państwa 5 443 698,63 zł, co umożliwiło powstanie 48 nowych mieszkań chronionych dla 187 osób.

Priorytet V. Koordynacja, poradnictwo i informacja realizowano m.in. przez:

  1. wzmocnienie profilaktycznego aspektu zadań asystenta rodziny poprzez poszerzenie obszaru działania asystenta rodziny (Działanie 5.1.):
    • dane dotyczące liczby rodzin i dzieci objętych opieką asystentów rodziny w ramach „Programu asystent rodziny i koordynator rodzinnej pieczy zastępczej”:
      • liczba rodzin objętych opieką asystenta ogółem – 41 290 (w 2017 r. – 39 332),
      • liczba dzieci w rodzinach objętych opieką asystenta – 95 439 (w 2017 r. – 91 735),
      • liczba rodzin, którym udzielono porad dla kobiet i rodzin w ramach Programu – 1 129 (w 2017 r. – 1 359), w tym liczba rodzin z kobietą, która jest w zagrożonej ciąży – 147 (w 2017 r. – 220).

Priorytet VI. Pozostałe instrumenty wsparcia realizowano m.in. przez:

  1. wspieranie inicjatyw na rzecz rodziny i rodzin wychowujących dzieci z niepełnosprawnością w ramach konkursu FIO 2017 i 2018 (Działanie 6.1.):
    • w 2017 r. udzielono 149 mikrodotacji w kwocie 5 tys. zł każda, na realizację projektów na rzecz rodziny, macierzyństwa i rodzicielstwa,
    • w 2018 r. w ramach sfer zadań publicznych w zakresie:
      • wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej oraz
      • działalności na rzecz rodziny, macierzyństwa, rodzicielstwa, upowszechniania i ochrony praw dziecka

    dofinansowano 22 zadania publiczne realizowane przez organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2019 r. poz. 688, z późn. zm.) na łączną kwotę 2 395 420,73 zł;

    Informacje o realizacji Programu „Za życiem” w 2019 r. zostaną zebrane w 2020 r.

Ad 3.

Zgodnie z Planem finansowym Programu „Za życiem”, stanowiącym załącznik nr 2 do uchwały nr 160 Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2016 r. w sprawie programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem” (M.P. poz. 1250), na realizację Programu „Za życiem” w latach 2017-2021 przewidziano środki w wysokości 3 065 036 000 zł. W 2017 roku zaplanowano kwotę w wysokości 511 102 000,00 zł, w 2018 roku – 624 226 000,00 zł, a w 2019 roku – 633 486 000,00 zł. Łącznie na realizację Programu „Za życiem” w latach 2017-2019 przewidziano środki w wysokości 1 768 814 000,00 zł.

Zgodnie ze sprawozdaniami z realizacji Programu „Za życiem” w 2017 roku wysokość wydatkowanych środków finansowych wyniosła 406 926 604,43 zł, a w 2018 roku – 1 520 194 182,29 zł. Natomiast informacje o realizacji Programu „Za życiem” (w tym o wydatkowanych środkach) w 2019 roku zostaną zebrane w 2020 roku.

Ad 4 i 5.

Uprzejmie informuję, że Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nie dysponuje pełnymi, szczegółowymi informacjami na temat realizacji Programu „Za życiem” z podziałem na województwa, powiaty, czy gminy. Ze względu na interdyscyplinarność, szeroki i różnorodny zakres działań ujętych w Programie „Za życiem” za ich realizację odpowiedzialne są różne departamenty Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, a także Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Rozwoju oraz Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. W corocznym sprawozdaniu, które – zgodnie z § 3 ust. 1 uchwały w sprawie programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem” – przedkładane jest przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego Prezesowi Rady Ministrów, w terminie do dnia 30 czerwca roku następującego po roku, którego dotyczy sprawozdanie, ujmowane są zbiorcze informacje o stopniu realizacji i wdrożenia Programu „Za życiem” wraz z wnioskami.

Z wyrazami szacunku,

z up. Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej

Paweł Wdówik

Sekretarz Stanu