W nocy z 2 na 3 maja 1921 r. wybuchło III Powstanie Śląskie. Było one odpowiedzią śląskich Polaków na przyłączenie niemal całego regionu do Niemiec - w efekcie niekorzystnych wyników plebiscytu - i przejawem dążeń części ludności śląskiej do zjednoczenia z niepodległą Polską.
Na mocy postanowień traktatu wersalskiego decyzję, do którego państwa należeć będzie Górny Śląsk, oddano w ręce ludności. W plebiscycie niemal 60 proc. głosujących opowiedziało się za Niemcami.
Dyktatorem powstania został były polski komisarz plebiscytowy Wojciech Korfanty, który wziął odpowiedzialność za jego wybuch. Naczelne dowództwo sił powstańczych objął ppłk kawalerii Wojska Polskiego hr. Maciej Ignacy Mielżyński.
III Powstanie Śląskie rozpoczęło się ogłoszeniem strajku generalnego i skuteczną akcją dywersyjną (akcja „Mosty”), odcinającą połączenia kolejowe między Rzeszą Niemiecką a Górnym Śląskiem. W ślad za tym poszło szybkie zajęcie całego górnośląskiego okręgu przemysłowego przez siły powstańcze wzmacniane ochotnikami z Wojska Polskiego. 10 maja 1921 r., gdy powstańcy dotarli do akceptowanej przez polską stronę linii granicznej, tzw. linii Korfantego, ogłoszono zawieszenie broni.
W nocy z 20 na 21 maja 1921 r. w kierunku Góry Św. Anny ruszyła niemiecka ofensywa. Po zaciętych walkach Niemcy zajęli wzgórze, będące dogodnym terenem do rozwinięcia natarcia w kierunku rejonu przemysłowego. Choć powstańcy prowadzili kontrofensywę, nie udało im się ponownie zdobyć Góry św. Anny. Z kolei Niemcom nie udało przedrzeć się do centrum okręgu przemysłowego i zająć utraconych w pierwszej dekadzie maja powiatów we wschodniej części Górnego Śląska. Była to największa bitwa III Powstania Śląskiego, a jednocześnie kluczowa dla jego losów.
Nacisk Komisji Międzysojuszniczej i przyjęta przez obie strony mediacja brytyjska pozwoliły w połowie czerwca 1921 r. na rozdzielenie stron. 26 czerwca po długich negocjacjach podpisane zostało porozumienie o wycofaniu oddziałów obu stron z linii frontu.
Liczba poległych po stronie polskiej powstańców szacowana jest na ok. 1 800 (w niektórych źródłach ta liczba jest wyższa i sięga 2 tys.). Po stronie niemieckiej liczbę ofiar śmiertelnych szacuje się na ok. 500.
Ostatecznie obszar przyznany Polsce powiększony został do ok. 1/3 spornego terytorium. Polsce przypadło 50 proc. hutnictwa i 76 proc. kopalń węgla. Cele III Powstania Śląskiego zostały osiągnięte.
***
Glory to the heroes, honour to the patriots. 100th anniversary of the outbreak of the Third Silesian Uprising
On the night of May 2-3, 1921, the Third Silesian Uprising broke out. It was the response of Silesian Poles to the accession of almost the entire region to Germany - as a result of the unfavourable results of the plebiscite - and a manifestation of the aspirations of a part of the Silesian population to unify with independent Poland.
Under the provisions of the Treaty of Versailles, the decision as to which country Upper Silesia would belong to was left to the people. In the plebiscite, almost 60 per cent of voters favoured Germany.
The leader of the uprising was the former Polish plebiscite commissioner Wojciech Korfanty, who took responsibility for its outbreak. The supreme command of the insurgent forces was taken over by Polish Army Cavalry Lt. Col., Count Maciej Ignacy Mielżyński.
The Third Silesian Uprising began with the announcement of a general strike and an effective subversive action (the "Bridges" campaign), cutting off the railway connections between the German Reich and Upper Silesia. This was followed by the rapid seizure of the entire Upper Silesian industrial district by insurgent forces strengthened by volunteers from the Polish Army. On May 10, 1921, when the insurgents reached the border line accepted by the Polish side, the so-called Korfanty Line, a ceasefire was announced.
On the night of May 20-21, 1921 the German offensive was launched in the direction of Góra Św. Anny (Saint Anne Mountain). After fierce fighting, the Germans seized the hill, which was a convenient area for an attack towards the industrial area. Although the insurgents led a counteroffensive, they did not manage to conquer Saint Anne Mountain. In turn, the Germans did not manage to break through to the centre of the industrial district and take over the districts in the eastern part of Upper Silesia, lost in the first decade of May. It was the largest battle of the Third Silesian Uprising, and at the same time the key to its fate.
The pressure of the Inter-Allied Commission and the British mediation accepted by both sides allowed for the separation of the armies in mid-June 1921. On June 26, after long negotiations, an agreement was signed to withdraw the troops of both sides from the front line.
The number of fallen insurgents on the Polish side is estimated at approx. 1,800 (in some sources this number is higher and reaches 2,000). On the German side, the death toll is estimated at around 500.
Ultimately, the area allocated to Poland was enlarged to approximately 1/3 of the disputed territory. Poland obtained 50 per cent of metallurgy and 76 per cent coal mines. The goals of the Third Silesian Uprising were achieved.